Aminokislotalar. Peptidlar va oqsillar

α- Aminokislotalar. Peptidlar va oqsillar Toshkent TIBBIYoT AKADYeMISI TIBBIY VA BIOLOGIK KIMYo kafedraSI FAN: TIBBIY KIMYo ma'ruzachi: dotsent Tadjieva X.S. ma'ruzaning maqsadlari -Aminokislotalar oqsil molekulalarining monomer birligi va mustaqil metabolitlar sifatida odam organizmi faoliyatida muhim o'rinni egallaydi. Ular oqsil va nuklein kislotalar almashinuvida, kofermentlar va vita'minlarning tarkibiy qismi sifatida metabolizmda qatnashadi. Peptid va oqsillar odam organizmining eng asosiy tuzilish birliklaridan biri. Oqsil molekulasi hosil bo'lishining asosida yotuvchi reaksiyalarni, oqsilning makrotuzilishi hosil bo'lishi kimyoviy asoslarini o'rganish, uning organizmdagi vazifalarini tushiniib etish uchun asos yaratadi. Ko'riladigan masalalar Aminokislotalar - geterofunksional moddalar sifatida - Aminokislotalarning klassifikatsiyasi va nomenklaturasi - Aminokislotalarning stereizomeriyasi - Aminokislotalarning kislotali-asosli xossalari - Aminokislotalarning olinish usullari - Aminokislotalarning karboqsil guruhi bo'yicha kimyoviy reaksiyalari - Aminokislotalarning aminoguruhi bo'yicha kimyoviy reaksiyalari Ko'riladigan masalalar 8. Polipeptid zanjir hosil bo'lishi 9. Oqsilning birlamchi tuzilishi 10. Di- va tripeptid sintezida amalga oshiriladigan reaksiyalar 11. Oqsilning fazoviy tuzilishi - ikkilamchi, uchlamchi va to'rtlamchi tuzilishi 12. Oqsillarni klassifikatsiyalash 13. Oqsillarning turg'unligi Aminokislotalar Tarkibida xam amino, xam karboqsil tutgan geterofunksional birikmalar aminokislotalar deyiladi. Aminoguruhni tutgan o'rni bo'yicha ular -, -, -, - va x. turlarga bo'hinadi. Klassifikatsiya va nomenklatura Tarkibidagi amino va karboqsil guruhlar soniga ko'ra -aminokislotalar neytral, asosli va kislotali turlarga bo'linadi. H2N-CH-COOH CH-COOH H Glitsin ( neytral ) H2N-(CH2)4 - CH - COOH NH2 Lizin ( asosli ) HOOC - (CH2)2 - NH2 Glutamin kislota ( kislotali ) Klassifikatsiya va nomenklatura Tarkibidagi urinbosarining tabiatiga ko'ra -aminokislotalar alifatik, aromatik va geterohalqali turlarga bulinadi. Aminokislotalarning klassifikatsiya va nomenklaturasi (alifatik) -amino-propan kislota -Alanin  -aminobutandikislota aminokaxrabo kislota asparagin kislota -aminokislotaning umumiy formulasi Aromatik aminokislotalar Geterohalqali aminokislotalar Aminokislotalarning stereoizomeriyasi Kupchilik α- aminokislotalarda 2 tadan xirallik markazi va shuning uchun 2 tadan stereoizomeri bo'ladi. Glitsinda xirallik markazi va stereoizomeri bo'lmaydi, uchta α- aminokislotada, izoleytsin, treonin, 4-gidroksiprolinda 2 ta xirallik markazi bo'lib 4 ta stereoizomeri mavjuddir.  - Aminokislotalarning kislotali-asosli xossalari  - Aminokislotalarning kislotali-asosli xossalari Aminokislota eritmasida, bipolyar ionlar kontsentratsiyasi maksimal, kationli va anionli shakllarining kontsentratsiyasi minimal va teng bo'lgandagi rN qiymati izoelektrik nuqta deyiladi va bu nuqtada zaryadlar yig'indisi nolga tengdir. Kationli shakli Bipolyar ion Anionli shakli  - Aminokislotalarni sintezi(in vitro) Aldegid Tsiangidrin -Aminonitril -Aminokislota - Bromli kislota Almashingan ammoniy tuzi - Aminokislotaning ammoniyli tuzi 1. Aldegidlardan 2. Galogenli kislotalardan  - Aminokislotalarni sintezi (in vivo) 3. Ketokislotalardan Ketoglutar kislota L- glutamin kislota  - Aminokislotalarni sintezi (in vivo) 4. Transaminlash yoki qayta aminlash reaksiyasi HOOC - CH2 - CH - COOH + HOOC - CH2 - CH2 - ...