Alkinlar. Atsetilen uglevodorodlar

Alkinlar ( atsetilen uglevodorodlar ) Reja: ta'rifi. Alkinlarning gomologik katori. Nomenklaturasi va izomeriyasi. Alkinlarning olinish usullari. Fizikaviy xossalari. Kimeviy xossalari. Alkinlar Uglevodorodlar molekulalaridagi uglerod atomlari o'zaro uchbog orqali boglangan bulsa, bunday birikmalar alkinlar eki atsetilen uglevodorodlar deyiladi. Alkinlarning gomologik katori Alkinlar kimeviy xossalari o'zaro o'xshash, tarkibi bir-biridan bir eki bir necha CH2 guruhga farq qiluvchi uglevodorodlarning gomologik katorini hosil qiladi. Atsetilen uglevodorodlarining gomologik katori SnN2n-2 umumiy formulaga ega. Alkinlarning gomologik katori eng oddiy tuzilishga ega bo'lgan atsetilendan boshlanadi. Uning struktura formulasida uchbog -S ≡ S- mavjud bo'lib, uning ikkitasi π va bittasi σ - bogdir : N - S ≡ S - N N : S S : N Malumki, atsetilen molekulasi chiziqsimon tuzilishga ega. Atsetilen katori uglevodorodlarning olefinlarga uxshab to'yinmaganligi va kimeviy reaksiyaga kirishi qobiliyatining yuqori bo'lishi, σ - boglarga nisbatan π - boglarni hosil bo'lishiga kam energiya sarflanishi bilan tushuntiriladi. Nomenklatura va izomeriyasi Sistematik nomenklaturaga binoan alkinlarning nomi tegishli to'yingan uglevodorodlar nomidagi -an kushimchasini -in kushimchaga almashtirish bilan hosil kilinadi. Alkinlarni nomlash uchbog tutgan zanjir asosiy zanjir deb olinadi va rakamlash uchbogga yaqin tomonidan boshlanadi. Masalan: 1 2 3 4 1 2 3 4 CH ≡ CH CH ≡ C - CH2 - CH3 CH3 - C ≡ C - CH3 etin(atsetilen) butin-1 (etila- butin-2 (dimetil- atsetilen) atsetilen) Oddiy tuzilishga ega bo'lgan kuyi alkinlar kupincha ratsional nomenklaturaga (berilgan misolimizda kavs ichida berilgan) binoan nomlanadi. Ratsional nomenklaturaga muvofik ular atsetilenning bir eki ikki vodorod atomi turli uglevodorod radikallarga almashingan moddalar deb karaladi va radikal nomiga atsetilen so'zi kushib ukiladi. Alkinlarda uglerod zanjirining tarmoqlanishiga hamda uchbogning joylashiga ko'ra izomeriya hodisasi kuzatiladi. Masalan: 1 2 3 4 5 4 3 2 1 H3C - C ≡ C - CH2 - CH3 CH3 - CH - C ≡ CH pentin-2 │ SN3 3-metilbutin-1 1 2 3 4 5 SN ≡ S - SN2 - SN2 - SN3 pentin-1 Alkinlarning olinishi 1. Atsetilen kadimdan kaltsiy karbiddan olinadi: SaS2 + 2N2O → NS ≡ SN + Sa(ON)2 Kaltsiy karbidni o'z navbatida sundirilgan oxakni kumir bilan elektropechlarda 2500oS da kizdirib olinadi: SaO + 3S → SaS2 + SO 2.hozirgi vaqtda atsetilen ancha arzon xomashedan - tabiiy gaz tarkibidagi metanni yuqori haroratda krekinglash yo'li bilan olinadi: 1500oS 2SN4 → H - C ≡ C - H + 3H2 3.Bundan tashqari alkenlar, vitsinal (galogen atomlari ikki kushni uglerod atomlariga birikkan), galogenli va geminal (II) hosilalariga uyuvchi gidroksidlarning spirtdagi eritmasi eki natriy amid ta'sir ettirib xam olinadi: I. ...