Amina Rahimovna Abdurasuleva (1912 - 1990)

Amina Rahimovna Abdurasuleva (1912-1990) Amina Rahimovna Abdurasuleva kimyo fanlari doktori, professor, O'zbekistonda xizmat ko'rsatgan fan arbobi, 1939 yildan 1996 yilgacha hozirgi O'zbekiston Milliy universitetining organik kimyo kafedrasida assistent, dotsent, professor, kafedra mudiri vazifalarida ishlagan. A. Abdurasuleva universitetdagi fao-liyati davomida kimyo va biologiya - tuproq-shunoslik fakultetlari tapabalariga organik kimyo fanidan ma'ruzalar o'kigan, seminar va laboratoriya mashg'ulotlari olib borgan. Uning ilmiy ishlari fenollar va ularning efirlarini sikloalkillash reak-tsiyalarini o'rgani'lga bagishlangan. tadqiqot obyekti sifatida fenol, krezollar, ikki atomli fenollar va ularning metil va etil efirlari olingan. Alkillovchi agentlar sifatida esa siklopei-tanol, niklogeksanol va ularning metil va etil guruhi tutgan gomologlarndan foydalangan. Keyinchalik aakillovchi agentlar sifatida siklopentilxlorid, siklogeksilxlorid, siklogeksen-larda1g xam foydalanilgan. Reaksiyalarning katalizatorlari sifatida sulfat kislota, fosfat kislota, polifosfat kislota, suvsiz alyuminiy xlorid, temir xlorid, keyinchalik esa suvli temir xloridlar ishlatilgan. Spirtlar va sikloalkenlarning reaksiyalarida esa bor ftorid hamda polimer katalizator KU - 2 (sulfopolistirol)lardan foydalanilgan. Fenollarning reaksiyalarida fenollar efirlarining hosil bo'lishiga va izomerlani-shiga alohida ahamiyat berilgan. Reaksiya mobaynida alkillovchi agentlardagi izomerlanish ham o'rganilgan. Reaksiya mahsulotlari sifatida hosil bo'ladigan alkilfenollar izomerlarini bir-biridan ajratish metodikalari ishlab chiqilgan. A. Abdurasuleva o'z ilmiy ishlarining yakuni sifatida 1943 yilda «siklogeksilfenol» mavzusida nomzodlik, 1965 yilda esa «Fenollar va ularning efirlarini sikloalkillash» mavzusida doktorlik dissertatsiyalarini yoklagan. A. Abdurasuleva ilmiy ishlarining davomi sifatida uning shogirdlari Q. Ahmedov «Fenollar va ularning efirlarini kam miqdordagi temir xloridi ishtirokida sikloalkillash», A. Yusupov «Ikki atomli fenollarni alkillash», N. Ismoilov «Krezollarni siklo- va aril-alkillash», H. Tojimuhamedov «Fenol va anizolni kam miqdordagi temir xlorid ishtirokida almashingan benzilxloridlar bilan benzillash», M. Alieva «Xlorfenollarni benzillash», M. Berdikulov «Benzodioksanni alkillash», M. Yo'ldosheva «Fenollar va aromatik uglevodo-rodlarni amidoalkillash» mavzularida ilmiy-tadqikot ishlarini olib borganlar. A. Abdurasuleva 150 dan ortik ilmiy maqolalar elon qilgan va ulardan 15 dan ortig'i ilmiy ixtirolar uchun olingan mualliflik guvohnomalaridir. U ishlab chikkan metodika asosida Ukrainaning Cherkassi shaxridagi «Kimyoviy reaktivlar» zavodida ortosiklogeksilfenol ishlab chiqarilgan. A. Abdurasuleva rahbarligida ishlab chiqilgan organik birikmalar olishning 30 dan ortiq metodikalari o'quv jarayoniga tatbik etilgai. organik kimyoning turli masalalariga doyr o'quv va metodik qullanmalar nashr etilgan. A. Abdurasulevaning ilmiy rahbarligida 10 dan ortiq fan nomzodlari va 2 ta fan doktori tayyorlangan. Uning rahbarligida tayyorlangan ko'plab yuqori malakali kimyogar - organiklar xalq xo'jaligining turli sohalarida faol xizmat kilmoqdalar. A. Abdurasuleva 1912 yilda Urganch shahrida tug'ilgan. Ota-onadan yosh etim qolgan va bolalar uyida tarbiyalangan. 1930 yil Samarkand Davlat universktetining kechki bo'limiga, 1934 yilda esa hozirgi O'zbekiston Milliy universitetining kimyo fakultetiga o'qishga kirgan. 1936 yilda bo'lajak mashhur fizik olim, akademik, O'zbekiston Fanlar akademiyasining prezidenti Ubay Orifovich ...