Aromatik aminlar

Aromatik aminlar Aromatik nitrobirikmalarni kislotali, ishqoriy, neytral muhitlarda va katalitik usulda qaytarib, aromatik aminlar olish. Qaytarish jarayonida hosil bo'luvchi oraliq mahsulotlar va ularni bir-biriga aylanishi. Benzidin va semidin qayta guruhlanishi. Aromatik aminlarning kimyoviy xossalari. Diazobirikmalar. Diazobirikmlarning azot ajralib va ajralmasdan amalga oshadigan reaksiyalari. Azobirikish reaksiyasi, azobo'yoqlar Aromatik yadrosining vodorod atomi o'rnida NH2 guruhi tutgan birikmalar aromatik aminlar deb ataladi. Eeng sodda aromatik aminga Agar aromatik amin molekulasida azot atomi bitta aromatik halqaga bog'langan bo'lsa birlamchi, ikkita aromatik halqaga bog'langan bo'lsa ikkilamchi, uchta aromatik halqaga bog'langan bo'lsa uchlamchi aromatik amin deb ataladi: Aromatik yadroda bir nechta aminoguruh bo'lishi ham mumkin: Aminlarni olish usullari. Aromatik aminlarni olishni birinchi bo'lib N.N. Zinin taklif etgan. U nitrobenzolni vodorod sulfid bilan qaytarib anilin olgan: Keyinchalik nitrobenzolni qaytarishning boshqacha usullari ishlab chiqilgan: Shunday usullar yordamida nitrotoluollarni qaytarib o-, p- va m-toluidinlar olinadi. Aromatik nitrobirikmalarni qaytarish murakkab bo'lib, kislotali muhitda hosil bo'ladigan oraliq moddalar tezlik bilan anilingacha qaytariladi: Nitrobenzolni neytral muhitda qaytarilsa, reaksiya fenilgidroqsilamin hosil bo'lish bosqichida to'xtaydi: Shunday qilib, fenilgidroqsilamin nitrobenzoldan anilin hosil bo'lishida oraliq mahsulot bo'lib, uni oksidlanishidan yana nitrobenzolga qaytib o'tish mumkin: Nitrozobenzol nitrobenzolni qaytarish jarayonida birinchi hosil bo'luvchi oraliq modda bo'lib, u osongina fenilgidroqsilaminga o'tadi, uni fenilgidroqsilaminni oksidlab olish mumkin: Nitrozobenzol va fenilgidroqsilamindan qaytarib anilin olinadi: Nitrobenzolni ishqoriy muhitda qaytarish natijasida azoksibenzol, azobenzol va gidrazobenzol hosil qilish mumkin: Bundan tashqari azoksibenzol nitrozobenzol va fenilgidroqsilaminning o'zaro birikishi natijasida hosil bo'ladi: Azoksibenzol qaytarilsa azobenzolga, azobenzol esa oksidlanishi natijasida azoksibenzolga aylanadi: Gidrazobenzolni esa azobenzolni rux va ishqor ta'sirida qaytarib olish mumkin: Gidrazobenzol qaytarilsa anilin hosil bo'ladi: Kislotali muhitda esa gidrazobenzol benzidin (n,n'-diaminodifenil)ga aylanadi: Agar ushbu molekulaning birorta yadrosi n-holatda o'rinbosar tutsa, u holda semidin hosil bo'ladi: Aminlarning xossalari. Anilin o'z xossalari bo'yicha alifatik aminlardan farq qiladi. U kuchsiz asos bo'lib, kuchsiz kislotalar bilan tuz hosil qilmaydi. Ammo kuchli kislotalar bilan tuz beradi. Buning sababi azot atomining bir juft elektronlari aromatik yadroning -elektronlari bilan ta'sirlashib qolishidadir. Demak, azot atomining p elektronlari va aromatik halqaning -elektronlar buluti bilan o'zaro ta'sirlashadi. Anilin juda oson galoidlanadi. YA'ni NH2 guruh reaksiya borishini osonlashtiradi: Lekin anilinni sulfolash yuqori haroratda olib boriladi. Bunga sabab, reaksiyaning birinchi bosqichida aminogruppa sulfolanadi: Anilinni nitrolash uchun avval uni atsillanadi, so'ngra nitrolanib, hosil bo'lgan mahsulot gidrolizlansa, o- va p-nitroanilin hosil bo'ladi: Aromatik aminlarni kislota xlorangidridlari yoki angidridlari bilan atsillash mumkin. Hosil bo'lgan moddalar anilidlar deb ataladi: Aromatik aminlarning aromatik aldegidlar bilan reaksiyasi natijasida esa «Shiff asoslari» deb nomlangan moddalar sintez qilinadi: C6H5NH2 + C6H5CHO C6H5-N=CN-C6H5 + H2O Azot ...