Bog'langan azot birikmalari texnologiyasi. Elementar azotning asosiy xususisiyatlari va bog'lash usullari

Bog'langan azot birikmalari texnologiyasi. Elementar azotning asosiy xususisiyatlari va bog'lash usullari Reja: 1. Azot birikmalarining ahamiyati. 2. Azot sanoati xom ash'yolari. 3. Azotning aylanishi. 4. Azotning fizik-kimyoviy xususiyatlari. 5. Elementar azotning bog'lash usullari. 6. Kalsiy sianamidi olishning ToshKTI usuli haqida. Tayanch iboralar: gidrozin, Kevindish usuli, Elektron bulutlar, kalsiy sianamidi, karbamid. AZOT BIRIKMALARINING AXAMIYATI. Ular xalq xo'jaligida keng qo'llaniladi. Qishloq xo'jaligida suyuq ammiak, karbamid va boshqalar mineral o'g'it sifatida nitrat kislotasi, gaz holidagi ammiak, mudofaada, meditsinada, neft sanoatida, metallurgiya sanoatida ishlatiladi. Azotning birikmalari uch xil shaklda bo'lishi mumkin: 1.Ammoniy formasida-ammoniy sulfati (NH4)2SO4, ammoniy nitrati NH4NO3 va x.k. Амид формасида-калций цианамиди СаСN2, карбамид СО(NH2)2 va x.k. Nitrat formasida-natriy nitrati NaNO3, kaliy nitrati КNO3 va x.k. Qishloq xo'jaligi uchun azot o'g'itlarining, kaliyli va fosforli o'g'itlarning ahamiyati katta. Ayniqsa, kartoshka, kand lavlagi, paxta hosildorligini oshiradi. 1 kg bog'langan azot birikmasi paxta hosildorligini 12 kg ga, qand lavlagini 160 kg ga, kartoshkani 120 kg gacha oshiradi. 1990 yilda 80 mln. tonna atrofida bog'langan azot ishlab chiqarilgan bo'lsa, 200 yilda 120 ming tonna ishlab chiqarilishi mumkin. AZOT SANOATI XOM ASHELARI. Azotning xom ashyolari sifatida avvalombor atmosfera havosini ko'rsatish mumkindir. Atmosfera havosi asosan azot va kisloroddan iboratdir. Quruq havo tarkibi: N2 - 78,09 %, O2 - 20,95 %, Ar - 0,93 %, CO2 - 0,03 %. Qolganlari neon, geliy, kripton, N2, azonlardan iboratdir. Bu quruq havoning tarkibi. Tabiatda esa har qaysi geologik yerda yilning fasliga qarab, ma'lum miqdorda suv bug'i bo'ladi. Elementar azotning dunyodagi havo tarkibidagi zahirasi 4,1015 t ga teng; 1 gektar yer yuziga esa o'rtacha 80 ming tonna bog'lanmagan holdagi elementar azot to'g'ri kelar ekan. Bu yerda azot bog'lanmagan holdadir. Ammo azot tabiatda qisman bog'langan ham uchraydi: NaNO3-chili selitrasi, КNO3-hindiston selitrasi. Chaqmoq natijasida yuqori temperaturada N2 Q O2 = 2NO - Q ga o'tadi. Keyinchalik azot monoksidi N2 ga, yomir suvlari bilan HNO3 ga, yerga tushgach Са(NO3)2 ga aylanadi. AZOTNING AYLANISHI. Insoniyat elementar azotni o'zlashtira olmaydi, chunki azot inertdir. Shuning uchun tabiatda har xil usullar bilan elementar azot bog'langan azot holatga aylantiriladi. Ularni o'simlik dunyosi iste'mol qiladi, ularni esa hayvonat dunyosi iste'mol qiladi, natijada insonlar uchun kerak bo'lgan oqsil paydo bo'ladi. Ma'lum bo'lishicha, inson kuniga 100 g cha oqsil iste'mol qilmog'i kerak. Uning tarkibida 16 g azot bo'ladi. Tabiatda bu oqsil moddalar ham vaqti kelganda chirib, yana elementar azotga o'tishi mumkin ekan. Shunday qilib, azot tabiatda yo'qolmay doimo aylanib yurar ekan. AZOTNING FIZIK-KIMYOVIY XUSUSIYATLARI. Azot D. I. Mendeleyev jadvalida 5-guruh, 2-qatorda, 7-o'rinda joylashgan bo'lib, N2 ...