Di va poligaloid birikmalar

To'yingan uglevodorod tarkibidagi ikki yoki undan ortiq vodorod atomlarining galogenga almashinishi natijasida olingan birikmalarga di- va poligalogen birikmalar deyiladi. 1. Di- va poligalogen birikmalarning tasniflanishi, izomeriyasi va nomlanishi Di va poligaloidbirikmalar Organik galegen birikmalarni sintez qilish sanoat ahamiyatiga ega bo'lib, ular turli faollikka ega birimalar hisoblanadi. Trixloretilen galotan diftordixlormetan brommetan (erituvchi) (ingalyatsion sovituvchi vosita fumigant anestezirlovchi) Olinish usullari 1.Metanni polixlorlash arzon va effektiv usul bo'lib, u orqali di-, tri- va tetraxlormetan olinadi. 2.Geminal tipdagi digalogen birikmalar sintez qilishning umumiy usuli aldegid va ketonlarga PCl5 (PBr5) ta'sir ettirish orqali olish. Bu reaksiyalar faolligi kam bo'lgan PCl3 (PBr3)lar bilan bormaydi. 4.Vitsinal(qo'shni) tipdagi digalogen birikmalar sintez qilishning umumiy usuli alkenlar galogenlarning birikishi. Reaksiya elektrofil birikish AdE mexanizmda boradi. Alkenlarga aralash galogenidlarning elektrofil birikishi CH3-CH═CH2+ICl→CH3-CHCl-CH2I Reaksiya mexanizmi: Reaksiya mexanizmini xloroform olish reaksiyasi misolida ko'rib chiqamiz. Galogenning miqdoriga bog'liq ravishda α-holatdagi vodorod atomlari galogenga almashinadi. 6.Galoformlar(ftoroform, xloroform, bromoform va yodoform)ni olish. A)Xloroform,bromoform atsetaldegid yoki atsetonga ishqoriy muhitda tegishli galogenni ta'sir ettirib olinadi: B)Yodoform hosil bo'lish reaksiyasi quyidagicha: 6NaHCO3+4I2+C2H5OH→CHI3+HCOONa+5NaI+5H2O+6CO2↑ Ishqoriy muhitda yodning oksidlovchilik ta'siri ostida sirka aldegid hosil bo'ladi, reaksiyaning 2-bosqichi yuqoridagi reaksiya kabi ketadi. B)Ftoroformning olinishi Ftoroform dastlab yodoformga kumush ftorid ta'sir ettirib olingan. (Meslans, 1894y). Xloroformga SbF3Cl2∙2HF ta'siridan, HgF2 va CHBrF2 reaksiyasidan, ishqorlarning triftormetil guruhi saqlagan karbonil birikmalarga ta'siridan ham olinishi mumkin. CF3COR+KOH→HCF3+RCOOK 7.Perftoralkanlar olish reaksiyasida juda ko'p miqdorda energiya ajralib chiqadi, reaksiya hattoki portlash bilan boradi. shuning uchun alkanlarni ftorlash reaksiyasi issiqlikni tashqari chiqarishga moslashtirilgan mis panjarali maxsus konstruksiyalangan reaktorda suyuq azotda suyultirilgan ftor bilan olib boriladi. Ftor beruvchilar sifatida CoF2, MnF2 va AgF lar ishlatiladi, ular ftor bilan ta'sirlashib, CoF3, MnF4 AgF2 larni hosil qiladi, bular esa alkanlarni perftoralkanlargacha ftorlaydi. Agar bitta uglerod atomiga bir necha galogen atomlari bog'langan bo'lsa, S-X (X-galogen) bog' uzunligi sezilarli darajada qisqaradi. Masalan, C-F bog' uzunligi CH3F da 0,139nm, CHF3 da 0,133nm ga teng. Bog' uzunligining qisqarishi sababli poligalogen birikmalarning reaksion qobiliyati alkilgalogenidlarga nisbatan kam bo'ladi. Ularning monomolekulyar nukleofil almashinish reaksiyalariga kirishish qobiliyati ortadi. 1.Xloroform va tetraxloruglerodlar alkogolyat bilan qizdirilganda, ortochumoli va ortoko'mir efirlari hosil bo'ladi. HCCl3+3C2H5ONa→CH(OC2H5)3+3NaCl CCl4+4C2H5ONa→CH(OC2H5)3+4NaCl Kimyoviy xossalari Agar galogen atomlari har xil uglerod atomida joylashgan bo'lsa, ular nisbatan qiyin gidrolizlanadi. Bunday digalogenalkanlarni atsetatlarga aylantirilsa, gidroliz nisbatan yaxshi ketadi. 2.Di- va poligalogen alkanlarning gidrolizi. Agar bitta uglerod atomida ikkita yoki uchta galogen atomi joylashgan bo'lsa, gidroliz reaksiyasi oson ketadi: 4.Canoat miqyosida ftorli polimerlar mahsulotlar olish Peroksidlar ishtirokida tetraftoretilen uzun zanjirli polimer teflonni hosil qiladi. Agar peroksidlar ishtirok etmasa, yaxshi unum bilan 1,2-siklobirikish mahsuloti oktaftorsiklobutan hosil ...