Fosfatli xomashyolar

Fosfatli xomashyolar Reja: 1. Fosfatli minerallar 2. Tabiatda hosil bo'lishi va tarqalishi 3. Fosfatli xomashyolarni boyitish 4. Yuqori magniyli fosfatlar Fosfor - tabiatda keng tarqalgan elementdir. Uning yer qobig'idagi miqdori og'irlik bo'yicha 0,08-0,12% ni yoki yer qobig'idagi atomlarning umumiy soni bo'yicha ~0,07% ni tashkil qiladi. Fosfor va undan olingan birikmalardan xalq xo'jaligining turli tarmoqlarida keng miqyosda foydalaniladi. Tabiatda fosfat kislotaning tuzlari - tabiiy fosfatlar keng tarqalgan. Fosfatlarning sanoat ahamiyatiga ega bo'lgan ikkita turi - apatitlar va fosforitlar muhim amaliy ahamiyatga ega bo'lib, ularni sanoat ishlab chiqarish sharoitida qayta ishlash orqali fosfor va uning birikmalari olinadi. Elementar fosfor va uning oksidlari yuqori kimyoviy aktivlikka ega bo'lganligi sababli u yer qobig'ida kimyoviy barqaror, suvda va tuproq eritmalarida erimaydigan minerallar shaklida bo'ladi. Bu minerallar tarqoq va ba'zan esa yirik to'planishlar tarzida uchraydi. Priyanishnikov ma'lumotlariga ko'ra, 20 sm chuqurlikkacha 1 ga tuproqdagi fosforning zaxirasi 300 dan 600 kg gachani tashkil etadi. 1. Fosfatli minerallar Fosfatli minerallar. Tabiatda 120 dan ortiq turdagi fosfatli minerallar uchraydi. Apatit guruhidagi minerallar, ulardan eng asosiysi - ftorapatit Ca5F(PO4)3 eng keng tarqalgan va sanoat ahamiyatiga ega bo'lgan mineral hisoblanadi (5.1-jadval). Apatitning fosfatli guruhlariga yoki apatitlarga Ca10R2(PO4)6 umumiy formulaga ega bo'lgan 42 zarrachadan iborat bo'lgan elementar kristall yacheykali minerallar kiradi (bu yerda R - ftor, xlor yoki gidroqsil). Apatitdagi kalsiyning bir qismi Sr, Ba, Mg, Mn, Fe, shuningdek uch valentli nodir elementlarning ishqoriy metallar bilan birgalikdagi atomlari bilan almashgan holatda bo'ladi. Apatitning kristall panjarasida kalsiyga nisbatan katta atom massaga ega bo'lgan kationlarning kirishi mineraldagi P2O5 miqdorining, masalan ftorapatit Ca5F(PO4)3 dagiga nisbatan kamayishiga olib keladi. Masalan, mineralda o'rtacha 2,7% SrO va 1,5% nodir elementlar oksidlarining yig'indisi bo'lsa (nodir elementlarning o'rtacha atom massasi 160), undagi P2O5 miqdori toza apatitdagi 42,2% o'rniga 40,7% bo'ladi. 5.1-jadval Apatit guruhi fosfatlarining tarkibi Boshqa apatit minerallari ftorning o'rnini OH, xlor olishi yoki fosfor o'rnini uglerod olishi natijasida hosil bo'lgan mahsulotlar sifatida qaralishi mumkin. Fosfor kalsiy fosfatlaridan tashqari boshqa minerallar tarkibiga ham kiradi. Ulardan eng muhimlari ambligonit LiAl(PO4)F, biryuza CuAl6(PO4)4(OH)8∙5H2O, vavellit 4AlPO4∙2Al(OH)3∙9H2O, vagnerit Mg2PO4F, varissit AlPO4∙2H2O, vivianit Fe3(PO4)2∙8H2O, ksenotim YPO4, libetenit Cu2(PO4)3OH, litiofilit Li(Mn,Fe)PO4, monatsit (Ce,La,Dy)PO4, otenit Ca(UO2)2(PO4)2∙8H2O, piromorfit Pb5(PO4)3Cl, triplit (Mn,Fe)2PO4F, trifilit Li(Fe,Mn)PO4 va boshqalar hisoblanadi. Bu minerallardan ayrimlari nodir elementlar, uran va boshqalar olishning manbaasi bo'lib xizmat qiladi, bunday qayta ishlashda hosil qilinadigan fosfor birikmalari esa qo'shimcha mahsulot hisoblanadi. Fizik xossalari. Fosfatli minerallarning fizik xossasi kristall panjarada hosil bo'luvchi ionlar zaryadining kattaligi va ular tuzilishining ixchamligi bilan aniqlanadi. Ftorapatit o'zining tuzilishiga ko'ra, ikki molekula Ca5(PO4)3F dan iborat ...