Kimyodan murakkab mavzular bo'yicha o'quvchilar bilimini aniqlash uchun test savollarini tuzish

Kimyodan murakkab mavzular bo'yicha o'quvchilar bilimini aniqlash uchuni test savollarini tuzish R e j a: 7,8,9-sinflardagi bazi murakkab mavzularni tushuntirish. 7,8,9-sinflardagi murakab mavzular yuzasidan test savollarini tuzish. 7,8,9-sinflardagi murakkab mavzular yuzasidan test javoblarini tahlili. «Atom molekulyar ta'limotning shozirgi zamon tushunchalari» va «Rangli va rangsiz moddalar» mavzulari yuzasidan ma'ruza matnlari. Kimyoviy modda, molekula, element va atom. Materiya harakati shakllari ichida uning kimyoviy shakli aloshida o'rin tutadi. Bu shakl materiya harakatining boshqa shakliga, masalan, issiqlik yoki elektr shakllariga o'tib turishi mumkin. Bu turli harakat shakllarining birligi va uzviy bog'liqligini ko'rsatadi. Materiya harakatining kimyoviy shaklini kimyo fani o'rganadi. Malum fizika va kimyoviy xossalarga ega bo'lgan kimyoviy materiyaning ayrim turi modda deb ataladi. Uning tozalik darajasiga karab «toza modda» yoki «aralashma» deb yuritiladi. Bir moddaning ikkinchi moddaga aylanishi kimyoviy shodisa deb aytiladi. Kimyo fani mana shunday shodisalarni o'rganadi. Moddalarning kimyoviy o'zgarishi ularning fizikaviy jishatdan o'zgarishiga olib keladi. Kimyo fanini o'rganishda modda oddiy yoki murakkab modda, atom, molekula, element, ion tushunchalari to'grisida va aniq tasavvurga ega bo'lish juda muhimdir, chunki aynan shu tushunchalar kimyoning asosiy va fundamental tushunchalaridir. Masalan, oddiy modda tushunchasi bilan kimyoviy element tushunchasini aralashtirish yaramaydi. Bu tushunchalarning bir-biridan farqini ulug rus olimi D.I.Mendellev takidlagan edi. Oddiy modda malum fizika va kimyoviy xossalarga ega. Masalan, kislorod O2, temir, ge, oltingugurt S. Ular murakkab modda shosil kilganda bu murakkab moddaning tarkibiga element ko'rinishida kiradi. Masalan, FeSO4 va x.k. murakkab moddalar tarkibiga temir, kislorod yoki oltingugurt element shaklida kiradi. Shuning uchun elementga kuyidagicha ta'rif beriladi: «Kimyoviy element malum xossalar majmuasiga ega bo'lgan atomlarning malum turidir». Agar element boshqa element bilan kimyoviy boglanmagan bo'lsa, u oddiy modda bo'ladi. Oddiy moddaning element bilan farqi ana shundan iboratki, bir elementning o'zi bir nechta oddiy modda shosil qilishi mumkin. Masalan, uglerod elementi uch xil oddiy grafit, olmos va karbinalarni shosil qiladi. Ok fosfor va kizil fosfor, kislorod va ozon shular jumlasidandir. Agar elementga ta'rif berilganda atomning tuzilishi shisobga olinsa unda kuyidagicha ta'rif berish mumkin: «Kimyoviy element-yadro zaryadining malum qiymati bilan harakatlanadigan atomning turidir»! Yadroning zaryadi o'zgarsa, kimyoviy element sham o'zgaradi. Yadro reaksiyalarida shunday xol kuzatiladi. Yadro zaryadi o'zgarmaganda element sham o'zgarmaydi. Xuddi shunday allotropik shakl o'zgarganda sham element o'zgarmaydi. Birdan element yadrosining zaryadi o'zgarmay bu element atomining massasi turli qiymatga ega bo'lsa ular shu element atomlarining turini shosil qiladi. Malumki ular izotoplardir. Moddalar molekulalardan tashkil topganidir. Molekulalar esa atomlardan molekulalar tarkibidagi atomlar soni bitta, ikkita, uchta va x.k ko'p bo'lishi mumkin. Masalan, bir atomli molekula -geliy, neon, argon va ...