Kompleks birikmalarda bog'lanish tabiati

Kompleks birikmalarda bog'lanish tabiati A.Verner nazariyasi asosida qo'shimcha valentlik haqidagi tasavvurga asoslanib, koordinasion birikmalarning mavjudlik sababini va stereokimyosini izohlab berish mumkin. Lekin koordinasion bog'lanishdagi asosiy va qo'shimcha valentliklarning ma'nosi faqat elektron nazariya asosidagina to'la tushuntiriladi. Shuningdek, ba'zi koordinasion birikmalarda ligandlar neytral molekulalar (masalan; H2O, NH3, CO, C2H5, C2H4, C6H6 va hoka'zolar) bo'lishi mumkin. Bunday koordinasion birikmalarda markaziy atom bilan ligandlar orasida donor-akseptor (ba'zan dativ) bog'lanish mavjud. Ba'zi koordinasion birikmalarda markaziy atom rasmiy nol valentli bo'ladi, masalan; Cr(C6H6)2, Cr(CO)6, Fe(CO)5, Ni(CO)4, Co2(CO)8 kabi birikmalarda markaziy atom bilan ligandlar orasida dativ bog'lanish hosil bo'ladi. Koordinasion birikmalarda bog'lanish xarakteri (kovalentlik yoki ionli darajasi) markaziy atom xossasiga ham bog'liq bo'ladi. Koordinasion birikmalarda biror ligand bilan markaziy ion orasidagi bog'lanishning nisbiy mustahkamligi o'sha ligandga nisbatan trans-holatda turgan boshqa ligand tabiatiga bog'liq. Koordinasion birikmalarda bo'ladigan kimyoviy bog'lanish dastlab Kossel va Lyuis nazariyalari asosida talqin qilindi. Keyinchalik bu haqda uchta nazariya yaratildi: 1. Valent bog'lanish yoki atom orbitallar metodi 2. Kristall maydon nazariyasi 3. Molekulyar orbitallar metodi (ligandlar maydoni nazariyasi). Kristall maydon nazariyasiga ko'ra d-elektronlar ligandlar band etgan joylarni band qilmaslikka intiladi. Bu nazariyaga ko'ra markaziy atom bilan ligandlar orasida ion bog'lanish yoki ion-depol bog'lanish yuzaga keladi. Bu nazariya markaziy atomning kvant-mexanik tuzilishini hisobga oladi, lekin ligandlarni hech qanday strukturaga ega bo'lmagan shunchaki zaryadli nuqtalar deb qaraydi; ularni faqat elektrostatik maydon yaratuvchi zaryadli zarrachalar deb tassavvur qiladi. Koordinatsion birikmalar kimyosining muhim qoidallar: 1. Peyrone qoidasi. Atsidokomplekslar ammiak yoki aminlar bilan reaksiyaga kirishganida sis-izomer holatidagi mahsulotlar hosil bo'ladi. Masalan: agar eritmada kaliy tetraxloroplatina (II) - K2[PtCl4] ning 1 mol miqdoriga 2 mol ammiak qo'shsak, sis-dixlorodiamminplatina hosil bo'lib, KCl ajralib chiqadi: 2. Iorgensen qoidasi. Ammiakatlar kislotalar ta'sirida parchalanganida, ko'pincha, trans-izomer holatidagi atsidobirikmalar hosil bo'ladi. Masalan, tetramminplatina (II) xlorid [Pt(NH3)4]Cl2 ni HCl bilan parchalaganimizda trans-dixlordiamminplatina (II) hosil bo'ladi: 3. L. A. Chugayev 1906-yilda tarkibida besh va olti a'zoli halqalari bo'lgan koordinatsion birikmalar eng barqaror bo'ladi, degan qoidani ta'rifladi. To'rt a'zoli halqaga ega bo'lgan koordinatsion birikmalar kamroq mustahkam bo'ladi, uch a'zoli halqasi bo'lgan koordinatsion birikmalar beqarordir. Masalan, platinaning etilendiaminli birikmasi [Pt(NH2-(CH2)2-NH2)2]Cl2 tarkibida ikkita besh a'zoli halqa bor: Bu birikma nihoyatda barqaror; unga HCl ta'sir ettirsak ham parchalanmaydi. Ikki valentli nikelning glioksimli birikmasida ikkita besh va ikkita olti a'zoli halqalar borligi uchun bu birikma juda ham barqarordir: Bu birikma hatto HCl bilan qaynatilganda ham parchalanmaydi; uni faqat konsentrlangan nitrate kislota va zar suvi (3HCl+HNO3) gina yemiradi. 4. N. C. Kurnakov qoidasi. Trans- va sis-shakllaridagi koordinatsion birikmalarni bir-biridan ajratish katta ahamiyatga ega. Tekshirishlar ...