Koordinasion birikmalarning oksidlanish - qaytarilish reaksiyalari

Koordinasion birikmalarning oksidlanish-qaytarilish reaksiyalari Markaziy ion ligandlarni Kulon qonuniga muvofiq elektrostatik kuch bilan tortadi; ligandlar esa bir-biriga elektrostatik qarshilik ko'rsatadi. Kossel va magnus fikricha n ta manfiy bir zaryadli ionlar bilan neytrallangan n ta zaryadli musbat zarracha yana boshqa manfiy zarrachalarni o'ziga tortish qobiliyatini yo'qotmaydi. Biroq bu vaqtda markaziy ion bilan ligandlar orasida o'zaro tortishuv va manfiy zarrachalar orasida o'zaro tortishish kuchlari hosil bo'ladi. Bu nazariyada har qaysi ion elastik shar deb qaraladi. Sharlarning markazlari orasidagi masofa qo'shni ionlar radiuslari yig'indisi (r1+r2) teng deb olinadi. Manfiy ionlar orasidagi o'zaro qarshilik kuchini markaziy ion bilan ligandlar orasidagi o'zaro tortishish kuchiga nisbati ayni sistemaning niqoblanish (ekranlanish) koeffitsiyenti (HK) deb ataladi. Biror koordinatsion sistema hosil bo'lganida ajralib chiqadigan energiyaning miqdori shu sistemaning niqoblanish koeffitsiyentiga bog'liq bo'ladi. Ba'zi oraliq elementlarning birikmalari uchun Kossel va Magnus tenglamasi asosida hisoblab topilgan bog'lanish energiyalarining qiymati tajribada topilgan qiymatga mos kelmadi. Shu sababli Bete va Van-Flek elektrostatik nazariya o'rniga kristall maydon nazariyasini taklif qildilar. Kompleks birikmalar gal'vanik qoplamalar hosil qilishda ham katta ahamiyatga egadir. Buning uchun ishqoriy metallarning sionitlari eritmalariga mis, rux, oltin va boshqa metallarning sionitli komplekslari K2[Cu(CN)3], Na2[Zn(CN)4], K[Au(CN)4] qo'shiladi. Sianli elektrolitlar zaharli bo'lgani uchun ularni boshqa tuzlarga almashtirish zarurati tug'ilgan. Masalan, K2[Cu(CN)3] o'rnida misning etanolaminli kompleks tuzi K2[Cu(H2NCH2CH2O)4] qo'llanilmoqda. Po'lat zanglashini kislotali muhitda susaytirish uchun urotropin bilan kaliy yodit aralashmasi qo'shiladi. Bunda [Fe(CH3)2NH6]I2 tarkibli, kislotada erimaydigan kompleks birikmasi hosil bo'ladi. Oksidlanish-qaytarilish reaksiyalari 4 turga bo'linadi: 1) molekulalararo (yoki ionlararo) reaksiyalar, 2) bir molekulaning (yoki bir ionning) o'zida sodir bo'ladigan ichki oksidlanish-qaytarilish jarayonlari, 3) Oksidlovchi va qaytaruvchi vazifasini ayni bir xil zarrachalarning o'zi bajaradigan disproporsiyalanish reaksiyal;ari, 4) ayni elementning turli oksidlanish darajasiga o'tishi - sinproporsiya reaksiyalari. Molekulalararo oksidlanish-qaytarilish reaksiyalarida oksidlovchi element bir modda tarkibida, qaytaruvchi element ikkinchi moddada bo'ladi. Reaksiya jarayonida turli molekulalardagi elementlarning oksidlanish darajasi bir vaqtda o'zgaradi. Masalan; FeO + CO → Fe + CO2 reaksiyada temirning oksidlanish darajasi pasayadi, uglerodniki esa, yuqorilashadi. Shuni takidlash kerakki, bunday reaksiyalarda valentlik tushunchasi emas, faqat oksidlanish darajasi to'g'risidagina so'z borishi mumkin. Molekulalarning o'zida sodir bo'ladigan ichki oksidlanish-qaytarilish reaksiyalarida ayni molekula tarkibidagi boshqa-boshqa elementlarning oksidlanish darajasi o'zgaradi. Masalan; 2KClO3 → 2KCl + 3O2 Bu yerda: Cl+5 oksidlovchi, O-2 esa qaytaruvchidir. Disproporsiyalanish reaksiyasiga 3H2MnO4 → 2HMnO4 + MnO2 + 2H2O Eng oxirgi tenglama quyidagi shaklda yoziladi: 2KMnO4 + 10FeSO4 + 8H2SO4 = 2MnSO4 + K2SO4 + 5Fe2(SO4)3 + 8H2O a. Agar bir modda molekulasida ikki element atomi qaytaruvchi xossalarini namoyon qilsa, balans chiqarishda qaytaruvchi tarkibidagi barcha atomlar yuqotgan elektronlar ...