Koordinatsion birikmalarda izomeriya turlari

Koordinasion birikmalarda izomeriya turlari Dastlab kompleks birikmalarni nomlashda ba'zan ularni rangidan yoki shu moddani kashf etgan olim nomidan foydalanilgan. A. Verner komleks birikmalarni nomlash uchun Ratsional nomenklatura yaratdi. Ratsional nomenklatura komplekslarning tarkibi va tuzilishlarini aks ettirishi kerak edi. Ya'ni kompleks birikmaning nomi uning tabiatiga monand bo'lmog'i zarur edi. Tuzsimon kompleks birikmalarni bir so'z bilan atash taklif qilingan. Shuningdik ammiak- ,,amin, suv-,,akvo oltingugurt -,,tio, OH- guruhi bo'lsa ,,gidrokso,-O-O-guruhi esa, ,,perokso, kompleks birikma tarkibida xlor esa ,,xloro, ftor bo'lsa ,,ftoro kabi so'zlar bilan ataladigan bo'ldi. Masalan: K4[Fe(CN)6] kaliy geksasiono temir(II). 1963-yildan boshlab, taklif qilingan nomenklatura xalqaro nazariy va amaliy kimyo ittifoqi termin komissiyasi tomonidan tasdiqlangan. 1. Ionlarni nomlashda birinchi navbatda kation, undan keyin anion ataladi. Masala: [Ag(NH3)2]Br - diamminargento (I) bromid K2[CuCl3] - kaliytrixloro mis (I) 2. Anionli kompleks birikmalarni nomlashda avval kation, anion so'ngra neytral ionlar va undan keyin markaziy ion nomi ataladi (ular orasiga chiziqcha qo'yilmaydi). Masalan: K2[Pt(NO2)2Cl2] - kaliydixlorodinitroplatinat (II). 3. Ligandlar sonini ifodalashda di-, tri-, tetra-, penta-, geksa- va hokazo qo'shimchalar ishlatiladigan bo'ldi. Masalan: K4[Fe(CN)6] - kaliy geksasianoferrat (II), K3[Fe(CN)6]-kaliy geksasianoferrat (II), [Al(H2O)6]Cl3 - geksaakvoalyuminiy xlorid. 4. Markaziy ionning oksidlanish darajasini nomlashda; markaziy ionning oksidlanish darajasi qavs ichida lotincha raqamlar bilan ifodalanadi. Masalan: [Cu(NH3)2].(OH)- diammin mis (I) gidroksid. 5. Ko'prik vazifasini o'tovchi gruppalarni nomlashda bir koordinatsion markaz, ikkinchisi bilan bog'lab turuvchi ko'prik vazifasini bajarayotganda, gruppalarni atashda, ularning oldiga μ harfi quyiladi. Masalan: di- μ -gidroksooktaakvoditemir (II) xlorid yoki di- μ -gidroksotetraoksalatodixromat (II) xlorid. 6. Geometrik izomerlarni nomlashda ularning ,,raqam belgilaridan yoki ,,sis va ,,trans termenlaridan foydalaniladi: transdixlordiammin palladiy (II) yoki 1,3-dixlordiammin palladiy oktoedrik kompleks birikmalarni nomlashda ham ,,raqam belgilaridan va ,,trans, ,,sis terminlaridan foydalaniladi. Masalan: sis-dibromotetraamminrodiy (II) yoki 1,2-dibromo-3,4,5,6-tetraammin rodiy(II) ioni deb nomlash mumkin. Kompleks birikmalarda struktura izomeriya va sterso izomeriyalari bor. Bularning birinchisida birorta legand ba'zi hollarda metal bilan koordinatsion bog' orqali to'g'ridan-to'g'ri bog'langan bo'lsa, boshqalarida u kristal tuzining koordinatsion ta'sir doirasidan tashqarida bo'ladi. Uning quyidagi kompleks birikma [CrCl3(H2O)6] misolida tushuntirish mumkin. [Cr(H2O)6]Cl3-binafsha rangli modda bo'lib, [Cr(H2O)5Cl]Cl2.H2O va [Cr(H2O)4Cl2]Cl.2H2O kompleks birikmalari esa, ko'k rangli moddalardir. Lekin fazoda joylashuvi bo'yicha bir-biridan farq qiladi. Quyidagi ,,sis va ,,trans kompleks birikmada xlor ligandlar bilan yonma-yon holda yoki qarama-qarshi tomonlarga joylashishi mumkin. Koordinasion sferada donor atomlarini turlicha joylashuvi hisobiga vujudga keladigan izomerya geometrik yoki sis va trans izomerya deyiladi. Yuqorida Pt(NH3)2Cl2 kompleks birikmadagi geometrik izomerlarning ko'rinishi tasvirlangan: a) sis-izomer va b)trans-izomerlar. Bir-birining aksini ifodalovchi izomerlar optik izomerlar turiga kiradi. Koordinatsion birikmalar kimyosining muhim qoidallar: 1. Peyrone qoidasi. Atsidokomplekslar ammiak yoki aminlar ...