Lipidlar va ularning tabiiy manbalari

Lipidlar ularning tabiy manbalari Reja: Fosfolipidlar (fosfatidlar). Sterin va steridlar. Sabzavot va mevalarning lipidlari. Lipidlar deb ximiyaviy tabiati xar xil, suvda erimaydigan, lekin organik erituvchilarda (efir,benzin,benzol,atseton va boshkalar) eriydigan moddalarga aytiladi. Ximiyaviy tabiatga asoslanib lipidlar kuyidagilarga bulinadi. 1. Yoglar va moylar. 2, Yukori molekulyar moy kislotalari. 3. Fosfolipidlar. 4. Sterin va teridlar. 5. Karotinlar, karotinoidlar va pigmentlar. 6. Tserebrozidlar mumlar. Ba'zi bir lipidlar- yoglar, fosfolipidlar- murakkab efirlardir. Ishkor bilan gidrolizlanganda (sovunlanish reaktsiyasi)uzgaradi,oshkalaribulsa uzgarmaydi. Shunga asoslanib lipidlar ikki fraktsiyaga bulinadi: sovunlanadigan va sovunlanmaydigan. Yoglar juda kup tarkalgan moddalarga kiradi. Odam organizmining deyarli 50% ni yoglar tashkil kiladi. Xayvonot organizmida extiyot va jamgarma va protoplazmatik yoglar buladi. Extiyot yoglar teri osti yog kletchatkalarida va salnik larda tomchi xosil kilib protoplazma tarkibiga kiradi. Extiyot yog organizmida vakt-vakti bilan kerak bulganda ishlatiladigan energetik rezerv xisoblanadi. Protoplazmatik yog bulsa protoplazmaning strukturaviy komponentidir. Usimliklarda, yoglilardan tashkari, yoglilarga nisbatan kam uchraydi. Yoglar eng avvalo ovkat tarkibiga kirgan va parchalanishi (СО2 va Н2О ga) natijasida katta mikdorda energiya ajratib chikargan (1g va 9,3 kkal, uglevod esa atigi 4,2 kkal) modda sifatida muxim rolni uynaydi. Yoglar organizmda teploregulyatsiya jarayonida ishtirok etadi va organizmni jaroxatlanishidan ximoya kiladi. Yoglar glitserin va moy kislotalarining murakkab efir-triglitseriddir, yoki neytral yoglar deb ataladi. Tabiiy yoglar xar xil trigliyridlarning aralashmasidan iborat. СН2-О-СО-R1 CН-О-СО-R2 CН2-О-СО-R3 triglitserid. Yoglar tarkibiga xar xil moy kislotalari kiradi. Ularning xammasi juft sonli uglerod atomlaridan tashkil topgan tarmoklanmagan zanjirdan iborat. Bu kislotalar tuyingan va tuyinmagan bulishi mumkin. Tuyingan kislotalardan yog tarkibiga kup uchraydiganlari palmitin СН3- (СН2)14-СООН va stearin СН3-(СН2)16-СООН kislotalaridir. Tuyinmaganlaridan olein kislotasi СН3-(СН2)7-СН=СН-(СН2)-СООН kup uchraydi, kam uchraydiganlaridan dinol СН3-(СН2)3-СН=СН-СН2-СН=СН-СН2)7-СООН, linolen СН3-СН)2)7-СН=СН-СН2-СН=СН-СН2-СН=СН-(СН2)4-СООН va araxidon СН3(СН2)3-(-СН2СН=СН)4-(СН2)3-СООН kislotalari bor. Oxirgi 3 ta kislota polituyinmagan deb ataladi. Bular kolgan moy kislotalaridan shu bilan fark kiladiki, odam organizmida sintezlanmaydi va shuning uchun ovkat bilan kiritilishi kerak, ya'ni F vitamin rolini uynaydi. Tuyinmagan moy kislotalari uy sharoitida suyuk xolatda buladi. Yoglarning suyuklanish temperaturasi ular tarkibidagi moy kislotalarining tabiatiga boglik. Tuyinmagan kislotalrning mikdori oshishi bilan yoglarning suyuklanish temperaturasi pasayib boradi. Usimlik moylarida xayvonot yoglariga nisbatan tuyinmagan kislotalar kup, shuning uchun ularning suyuklanish temperaturasi pastrok buladi. Xar xil yoglar xar xil triglitseridlarning aralashmasidan iborat va ular tarkibida erkin moy kislotalar kam uchraydi. Tabiiy yoglar 3 ta parametr bilan xarakterlanadi. 1. Kislota soni-1g yogni neytrallash uchun sarflanadigan КОН mikdori (mg da). Bu son yog tarkibidagi erkin moy kislotalarning mikdorini bildiradi. 2. Sovunlanish soni- 1g yogni sovnlash uchun yog sarflanadigan КОН mikdorini (mg da) bildiradi. Bu parametr yog tarkibidagi triglitseridlar mikdorini ...