Mendeleyev tomonidan davriy qonunning ochilishi. Davriylik haqida ta'limot

NOORGANIK KIMYO VA MATERIALSHUNOSLIK KAFEDRASI MAVZU: D.I.MENDELEEV TOMONIDAN DAVRIY QONUNNING OCHILISHI. DAVRIYLIK HAQIDA TA'LIMOT. SAMARQAND-2021 1.XVII-XIX asrlarda ma'lum elementlar va ularning dastlabki klassifikatsiyalari. 2. Volfgang Debereynerning triadalari 3. L. Gmelin tomonidan taklif qilingan gruppalarga ajratish. 4. A. Shankurtuaning elementlar klassifikasiyasi. 5. Ingliz ximigi J.Nyulends klassifikatsiyasi. . 2 6. Ingliz ximigi U.Odlingning ishlarini haqida. 7. L. Meyerning ishlari. 8. D. I. Mendeleev tomonidan Davriy qonunning ochilishi. 9. D.I.Mendeleyev tomonidan taklif qilingan Davriy sistema. 10. Davriy qonun va davriy sistemaning rivojlanish bosqichlari. 11. Davriy qonunga bag'ishlangan keyingi ilmiy ishlar va ulardan kelib chiqadigan xulosalar. 3 SISTEMALASH MUAMMOSI KIMYOVIY ELEMENTLAR SONI ORTIB BORGAN SARI, ULARNI SISTEMALSH MUAMMOSI PAYDO BO'LDI. Davr Topilgan yangi elementlar soni Ma'lum elementlar soni 1701 y. gacha XVII-XIX asrlarda qancha element ma'lum bo'lgan va ularning dastlabki klassifikatsiyalari XVII asr oxirida 25 ta element ma'lum bo'lib, XIX asrning birinchi choragida yana 19 ta element kashf qilindi. Elementlar kashf qilinishi bilan ularning atom massasi, fizik va kimyoviy xossalari o'rganilib borildi. Bu tekshirishlar natijasida ba'zi elementlarning avvaldan ma'lum bo'lgan tabiiy guruhlari (mas-n, ishqoriy-yer metallar, galogenlar)ga o'xshash element guruhlari shakllana bordi. 5 Elementlar va ularning birikmalari haqidagi ma'lumotlar kimyogarlar oldiga barcha elementlarni guruhlarga ajratish (sinflarga bo'lish) vazifasini qo'ydi. 1789 yilda A.Lavuazye kimyoviy elementlarning birinchi klassifikasiyasini yaratdi, u barcha oddiy moddalarni 4 guruh (metallmaslar, metallar, kislota radikallari va «oksidlar») ga ajratdi. 1812 yilda Berselius barcha elementlarni metallar va metallmaslarga ajratdi. Bu unchalik aniq bo'lmasada, haligacha o'z kuchini yo'qotgan emas. 6 7 VOLFGANG DEBEREYNERNING TRIADALARIN 1817 yilda Logann Volfgang Debereyner uchta-uchta elementdan iborat o'xshash elementlarning guruhlarini tuzdi va ularni triadalar deb atadi. Har qaysi triadada o'rtadagi elementning atom massasi, ikki chetdagi elementlar atom massalari yig'indisining 2 ga bo'linganiga teng. O'sha vaqtda ma'lum bo'lgan elementlardan faqat yettita triada tuzish mumkin bo'ldi. Masalan: Сa-Sr-Ba (1817y), Li-Na-K, S-Se-Te, Cl-Br-I (1829y). Bu qoida keyinchalik elementlar klassifikasiyasini tuzishda foydalanildi 8 L. GMELIN TOMONIDAN TAKLIF QILINGAN GRUPPALARGA AJRATISH QANDAY BO'LGAN. 1843 yilda L. Gmelin bir-biriga kimyoviy xossalari yaqin bo'lgan elementlarni aniq tartibda gruppalarga joylashtirdi. Jadvalning yuqorisiga 3 ta bazis element kislorod, azot va vodorodni yozib uning tagiga elementlarni triada, tetraada va pentaada holda joylashtirdi, bunda u metallmasligini, elektromanfiyligi va elektromusbatligini asos qilib olgan. 9 L. GMELIN TOMONIDAN TAKLIF QILINGAN GRUPPALARGA AJRATISH QANDAY BO'LGAN. 10 1843 yilda L. Gmelin bir-biriga kimyoviy xossalari yaqin bo'lgan elementlarni aniq tartibda gruppa- Larga joylashtirdi. Jadvalning yuqorisiga 3 ta bazis element kislorod, azot va vodorodni yozib uning tagiga elementlarni triada, tetraada va pentaada holda joylashtirdi, bunda u metallmasligini, ...