Murakkab efirlar

Murakkab efirlar Kislotalar spirtlar bilan reaksiyaga kirishganda murakkab efirlar hosil bo'ladi. hayvon yoglari va o'simlik moylari xam murakkab efirlarga kiradi. Lekin ular boshqa murakkab efirlardan bazi xossalari va tirik organizmlarda bioximiyaviy jarayonlardagi roli bilan ancha farq, qiladi. Shuning uchun yoglarni alohida, murakkab efirlarning ayrim misollari tarikasida ko'rib chiqish kabul qilingan. ko'p vaqtlargacha olimlar kislotalar bilan spirtlar reak­tsiyaga kirishganda vodorod kislota molekulasidan, gidroqsil gruppa esa spirt molekulasidan ajralishi kerak deb uylar zdilar. Lekin olimlar atom massasi 18 bulg.an kislorod izotopi yordamida gidroqsil gruppa karbon kislotalar molekulalaridan ajralishini anikladilar: O O R-C + +H2O O-H Nomenklaturasi. Murakkab efirlarning nomi tegishli kislo­ta va spirtlarning nomidan kelib chikadi, masalan: O O H-C CHz-C O-CH3 O-C2H5 Metil formiat yoki etilatsitsat yoki chumoli kislotaning yoki sirka kislotaning Metil efiri etil efiri. O CH3-C O-CH2-CH2-CH-CH3 I CH3 izopentil atsetat yoki sirka kislotaning izopentil efiri. Tabiatda tarqalishi. Murakkab efirlar gullarda, mevalarda bo'ladi va ularning o'ziga xos xidini belgilaydi. Olinishi. Murakkab efirlar laboratoriyada asosan karbon kislotalarning spirtlar bilan kontsentrlangan sulfat kislota ishtirokida reaksiyaga kirishuvidan olinadi: O O SH3-C + H-OC2H5 CH3-C +H2O OH O-C2H5 Murakkab efirlar hosil buladigan reaksiyalar eterifikatsiya reaksiyalari deyiladi (lotinchadan ester - efir). Eterifikatsiya reaksiyadari qaytardir.Bu reaksiya muvozanatini murakkab efir hosil bo'lish tomonga siljitish uchun, odatda suvni tortuvchi kontsentrlangan sulfat kislota ishlatiladi. Mineral kislotalarning spirtlar bilan o'zaro ta'siridan, masalan, glitserinni nitrolashda (95- bet) kam murakkab efirlar hosil bo'ladi. Fizikaviy xossalari. Eng oddiy bir asosli kislota va spirtlarning murakkab efirlari - suvdan yengil suyuqliklar,uchuvchan va ko'p xollarda xushbuy xidli moddalar.Masalan, sirka kislotaning izopentil efiri (izopentilatsetat) nok xidli, moy kislotaning butil efiri - an'anas xidli bo'ladi. Murakkab efirlarning kaynash va suyuklanish temperaturalari tegishli organik kislotalarnikidan past. Fakat molekula massalari nisbatan uncha katta bo'lmagan murakkab efirlargina suvda eriydi. Ximiyaviy xossalari. Murakkab efirlarning xarakterli xossasi ularning suv bilan reaksiyaga kirishuvchi (gidrolizdir). | Yoglar. Yoglarning tuzilishi. Tabiatda yoglar. Anorganik ximiya kursida moddalar tarkibini aniklashning ikki usuli: analiz va sintez urganilgan ediYeglarning tarkibini aniqlash uchun olimlar xar ikkala usulni kullaganlar. fransuz olimi E. Shevrel yoglarni suv bilan (ishkoriy muhitda) kizdirib, yoglarning parchalanishini va glitserin hamda turlts karbon kislotalar kosil bo'lishini anikladi.«Ikkinchi fransuz olimi M. Bertlo 1854 i. qarama-qarshi jarayonni amalga oshirdi; u glitserinni yuqori molekulali karbon kislotalar bilan kizdirib yoglar va suv kosil kildi. Bu tajribalarga asoslanib yoglar - glitserin va karbon kislotalarning murakkab efiri degan xulosaga kelishdi. qattiq yoglar asosan yuqori molekulali to'yingan karbon kislotalar-stearin S17N35COOH. palmitin S15N31COOH va bazi boshqa kislotalardan hosil bo'lgan. O CH2-O-C R1 O CH-O-C R2 O ...