Noil Qodirovich Abubakirov (1919 - 1998)

Noil Qodirovich Abubakirov (1919-1998) Noil Qodirovich Abubakirov -O'zbekiston Failar akademiyasining haqiqiy azosi, yirik olim, O'zbekistonda bioorganik kimyo sohasi asoschilaridan biri. Uning asosiy ilmiy ish faoliyati o'simlik tarkibidagi kuyi molekulyar bioregulyatorlarning kimyoviy muammolarini ilmiy, amaliy va nazariy jihatdan o'rganish bo'lib, olimning bu sohada olib borgan tadqikotlarp respublnkamizda va xorijiy mamlakatlarda malum. Noil Qodirovich o'zining ilmiy faoliyatini 1946 yilda O'zbekiston Fanlar akademiyasining O'simlik moddalari kimyosi institutining alk;shoidlar kimyosi laboratoriyasida kichik ilmiy xodim lavozimidan boshlagan. Bunta qadar O'rta Osiyo Davlat Universitsti (SAGU) kimyo fakultetining bigiruvchisi to'rt pil urushda qatnashib. leytenantdan to gvardiya podpolkovnigi darajasigacha ko'tarilib xizmat qilgan. O'sha paytlarda alkaloidlar kimyosi laboratoriyasiga akademik Sobir Yunusovich Yunusov rahbarlik qilar edi. S. Yunusov o'z shogird-o'quvchilariga ilmga sodiq bo'lish, fidoiylik kabi xislatlarini singdirib, ilmiy izlanish natija-larini yoritishda ko'r-ko'ronalikka yo'l ko'ymaslikka o'rgatdi. Noil Qodirovichning ilk ishlari Delphinium turiga mansub bo'lgan o'simlik alkaloidlariga bag'ishlangan. Bu ilmiy ishlarning bir qismi olimning 1950 yilda yoqlagan nomzodlik dissertatsiya ishida yoritilgan. 1956 yilda tashkil etilgan O'simlik moddalari kimyosi institutida olim glikozidlar kimyosi laboratoriyasini ochib, o'sha yildan to 1990 yilgacha uni boshqarib keldi. Uning boshchiligidagi yosh jamoa o'z etiborini glikozidar kimyosida muhim o'rin tutgan guruhlardan biri steroid va terpenlarga qaratdi. Jamoaning dastlabki ishlari yurak glikozidlari bo'lgan olitorizid va erizimozidlarning tuzilishini o'rganish tabiiy birikmalar kimyosi tarixida yangi bo'lim ochilishiga olib keldi va chet el olimlarining ham etiborini o'ziga jalb etdi. U mahalliy o'simliklar dunyosidan strofantin - yurak kasalliklarini davolovchi alkaloidning topilishga yordam berdi. Keyinchalik N. Abubakirov o'zining asosiy etiborini triterpen glikozidlari bo'lgan spirostan va furostan katori steroidlarini, vitasteriodlarni, ekdisteroidlarni o'rganishga qaratdi. Uning boshchiligidagi jamoa tabiiy birikmalar kimyosi sohasida, ayniqsa, eqtsisteroidlar bilan olib borilgan ilmiy-tadkiqot ishlari bo'yicha eng yuqori o'rinlarii egallaydi. N.Abubakirov va uning shogirdlari O'rta Osiyo hududlari va boshqa davlatlarning o'simliklar dunyosini o'rganib, o'zida steroid va triterpen turkumiga mansub moddalarni saqlovchi o'simliklardan 210 xil birikmalar ajratib olib, ulardan 175 tasi yangi birikma ekanligini ularning tuzilishini isbotlash yo'li bilan anikladi. Noil Qodirovich rahbarligi ostida kardiotonik ta'sirga ega bo'lgan dorivor vositapar yaratildi, bulardan: olitorizid, erizimozid, K-strofantin - r, apobiozid. strofantidin atsetati, sedativ preparati frutitsin, fotoseisabil preparatlari bo'lgan psoralen va psoberan, ekdisten tetiklantiruvchi dorivor preparata. N. Abubakirovning o'ziga xos xususiyatga ega bo'lgan dorivor preparatlarni yaratishda va ularni tibbiyot sohasida qo'llashda erishgan yutuklari uchun hamkasabalari bilan birgalikda, ilm, fan va texnika sohasida eng birinchilardan bo'lib Beruniy nomidagi Davlat mukofoti bilan munosib taqdirlandi. N.Abubakirov 1947 - 1956 yillar mobaynida Delphinium tur o'simliklarga mansub bo'lgan D.Biternatum, D.Semiboratum, D.Oreophilum, D.Rotundifolium akonit alkaloidlari ustida ilmiy izlanishlar olib bordi. O'zining yuqori zaharliligi ...