Nuklein kislotalar, tuzilishi va vazifalari. Nuklein kislotalarning fizik - kimyoviy xossalari

Nuklein kislotalar, tuzilishi va vazifalari. Nuklein kislotalarning fizik-kimyoviy xossalari Reja: 1. Nuklein kislotalarni o'rganish tarixi va ularning umumiy tavsifi. 2. Nuklein kislota komponentlari. 3. Nuklein kislotalarning tuzilish darajalari. 4. Nuklein kislotalarning fizik-kimyoviy xossalari. 5. Xromosomada DNK ning struktura tuzilishi (nukleosomalar). 6. Nuklein kislotalar va organizmlar sistematikasi. 1. Nuklein kislotalarni o'rganish tarixi va ularning umumiy tavsifi. Nuklein kislotalar yangi bir biologik modda sifatida 1868 yili shveytsariyalik biolog olim Fridrix Misher tomonidan kashf etilgan edi. U yiringni tashkil qiladigan qon elementlari - leykotsitlar yadrosidan fosforga boy noma'lum birikmani ajratib olib, unga nuklein nomini beradi. Keyinroq bu modda kislota xossasiga ega bo'lgani uchun nuklein kislota deb ataldi. 1891 yilda nemis olimi Kossel bu moddalarni gidroliz qilib, ular 3 xil komponentdan: purin va pirimidinlar qatoriga kiradigan geterosiklik azotli asoslar, uglevod va fosfat kislotadan tashkil topganligini aniqladi. Shuningdek, u kislotalarning 2 turi mavjudligini ko'rsatdi. Ular keyinroq tarkibiga kiradigan uglevod komponenti - pentozaning riboza yoki dezoksiriboza bo'lishiga qarab ribonuklein kislota(RNK) va dezoksiribonuklein kislota(DNK) nomini oldi. Mononukleotidlardan tashkil topgan va zanjirda 3¹5¹ - fosfodiefir bog'lari yordamida bog'langan yuqori molekulyar moddalarga nuklein kislotalar yoki polinukleotidlar deyiladi. Hujayra tarkibidagi DNK va RNKning umumiy miqdori uning funktsional holatiga bog'liq bo'ladi. Masalan, urug' hujayralari (spermatozoidlar)da DNK hujayra quruq massasining 60% ini, ko'pchilik hujayralarda 1-10, muskullarda esa 0,2 % bo'ladi. PNK ning miqdori esa odatda, DNK ga nisbatan 5-10 marta ko'proq bo'ladi. Jigar, oshqozon osti bezi, embrional to'qimalar kabi faol ravishda oqsil sintezlovchi to'qimalarda RNKDNK nisbati 4 dan 10 gacha bo'ladi. Yadrosi shakllanmagan bakteriya hujayralari (prokariotlar) da DNK molekulasi sitoplazmaning maxsus zonasida - nukleoidda joylashgan bo'ladi. Agar u bakteriyaning hujayra membranasi bilan bog'langan bo'lsa, mezosoma deb aytiladi. Kichik o'lchamli DNK bo'laklari bunday xromosomali zonadan tashqarida joylashgan bo'lib, bakteriyalarda bunday qismlar plazmidalar deyiladi. Yadrosi to'la shakllangan hujayralar (eukariotlar) da DNK yadro bilan yadrocha oralig'ida - xromosomalar tarkibida hamda yadrodan tashqari organoidlar (mitoxondriya va xloroplastlar)da bo'ladi. Hujayraning taxminan 1-3 % DNK si yadrodan tashqariga, qolgan qismi esa yadro ichida taqsimlangan bo'ladi. DNK dan farqli ravishda RNK hujayrada tekisroq taqsimlangan. Bu esa RNK ning vazifasi turli-tuman ekanligi bilan bog'liq. Yuksak tuzilgan organizm hujayrasida hamma RNK ning 11 % i yadroda, 15 % i mitoxondriyada, 50 % i ribosomada va 24 % i gialoplazmada joylashgan bo'ladi. DNK ning molekulyar massasi tirik organizmning murakkablik darajasiga bog'liq. Odam va boshqa yuksak organizmlarning hujayralaridagi xromosomalarda DNK giston va giston bo'lmagan oqsillar bilan bog'langan bo'ladi. Bunday komplekslar dezoksiribonukleoproteidlar (DNP) deyiladi. RNK ning DNK ga nisbatan molekula massasi ancha kichik. Bajaradigan ...