Oksidlanish - qaytarilish jarayonlari

Oksidlanish-qaytarilish jarayonlari Oksidlanish-qaytarilish reaksiyalari. Oksidlovchi va qaytaruvchi. Oksndlanish va qaytarilish. Galvanik elementlar, elektrod potentsial. Hamma kimyoviy reaksiyalarni 2-guruhga bo'lish mumkin. Birinchi xil reaksiyalarda atomlarning oksidlanish darajalari o'zgarmay qoladi. Boshqa xil reaksiyalarda esa o'zgarib turadi. 1-xillarga almashinish reaksiyalari, bazi bir yangi moddalarning hosil bo'lishlari, moddalarnng parchalanishlari kiradi. 2-xil reaksiyalarga oksidlanish-qaytarilish reaksiyalari deyilib, ularning ketishi elektronlarning siljishi yoki ularning bir atomdan boshqasiga butunlay o'tishi bilan bog'liq. Bunday reaksiya paytida oksidlanuvchi modda elektronlarini yo'qotadi, qaytaruvchi modda esa o'ziga elektronlarni biriktirib oladi. Oksidlanish va qaytarilish reaksiyalari doimo birga boradi. Biror atom yoki ion elektron yo'qotsa, boshqa atom yoki ion bu elektronni darhol biriktirib oladi. Ayniqsa ko'pchilik metallar o'zlarining valent elektronlarini oson berganliklari uchun ular faol qaytaruvchilardir. Bunda har xil metallarning elektron berish qobiliyati turlicha bo'ladi. Metall o'z elektronlarini qanchalik oson bersa u shunchalik reaksiyalarda faol bo'ladi. Bnron metallni bunday faolligini aniqlash uchun boshqa bir metallning uning tuzidan siqib chiqara olish qobiliyatidan foydalaniladi. Masalan, qo'rg'oshining tuzini eritmasiga rux plastinkasi tushirilsa, u eriy boshlaydi va qo'rg'oshin ajralib chiqa boshlaydi, yani: Zn+Pb(NO3)2=Pb+Zn(NO3)2 Ionli ko'rinishda esa: yani rux atomlari o'z valent elektronlarini ikki valentli kurgoshii ionlariga beradi, natijada rux atomlari ionlarga aylanadi, kurgoshin ionlari esa zaryadsizlanib, kurgoshin metall xolida ajralib chikadi. Aksincha ish tutilsa, yani rux tuzini eritmasiga kurgoshin tushirilsa xech qanday reaksiya ketmaidi. Bu hol ruxning qo'rg'oshinga qaraganda ancha faol ekanligini, yani rux atomlari elektronlarini ancha oson berishligini, uning ionlarini esa elektronlarni qo'rg'oshin ionlariga qaraganda qiyinroq biriktirib olishini ko'rsatadi. Metallarni ularning birijmalaridaya boshqa metallar siqib chiqarishini dastavval Yirik rus olimi N.N.Beketov batafsil o'rgangan. U metallarni kimyoviy faolliklarini pasayib borishi tartibida «siqib chiqarish» katoriga joylashtiradi. Bu qatorni Beketovning (1865yil) kuchlaninilar qatori deb ataladi, chunki undagi har qaysi metallning o'rni elektr kuchlanishining katta kichikligiga qarab, yani ayni metallni uning tuzini eritmasiga solinganda vujudga keladigan poteitsiallar ayirmasiga qarab joylashtirilgan: neytral atomlar kimyoviy faolligining kamayishi K, Na, Ca, Mg, A1, Mnr Zn, Fe. Nil, Sn, Pb, N Ndg Ad, Ai ionlarning elektron biriktirib oldash qobiliyatining kamayishi Bu qatorga metall bo'lmagan vodorod) ham qo'yilgan, chunki u bazi bir metallarni tuzlaridan siqib chiqara oladi va aksincha bazi bir metallar ham vodorodni kislotalardan siqib chiqara oladi. Oksidlanish- qaytarilish reaksiyalarini va kuchlanish qatorini qo'llanishlariga misol qilib galvanik elementlarning yani, kimyoviy energiyani elektr energiyasiga aylantiradigan asboblarni ko'rsatish mumkin.Bunday asboblarni tuzilishi quyidagicha; Ikkita stakan olib, ulardan biriga Zn(NO3)2 eritmasi, ikkinchisiga esa R(MOz)2 eritmasi kuyiladi-Keyin 1-stakanga rux, 2-stakanga esa kurgoshin plastinkasini tushiriladi. Ikkala stakandagi eritmalar biror elektrolit, masalan, KNO3 solingan U-ko'rinishdagi nay vositasida biriktiriladi. Agar lastinkalar sim bilan ...