Oqsillar biosintezi - translyatsiya. Genetik kod va uning xossalari

Oqsillar biosintezi - translyatsiya. Genetik kod va uning xossalari Reja: 1. Rekognitsiya. Ribosomalarda oqsil biosintezi. 2. Ribosomalarda oqsil sintezining mexanizmi. 3. Oqsilning translyatsiyadan keyingi o'zgarishlari. 4. Genetik kod va uning xossalari. 1. Rekognitsiya. Ribosomalarda oqsil biosintezi. Translyatsiya - tarjima qilishda mRNK ning irsiy matnini oqsil polipeptid zanjiridagi aminokislotalar ketma-ketligiga o'tkaziladi. Translyatsiyaning mahsuloti o'ziga xos oqsil bo'lganligi uchun bu jarayonni oqsil biosintezi deb atash mumkin. Translyatsiya jarayonini hujayraning turli qismlarida boradigan ikki bosqichga bo'lish mumkin: rekognitsiya, ya'ni aminokislotalarning tanilishi va oqsil biosintezining o'zi. Bunda rekognitsiya gialoplazmada, oqsil biosintezi esa ribosomalarda amalga oshadi. Aminokislotalar tanilish jarayonining mohiyati aminokislotalarning o'zini tRNK siga birikishidan iborat. tRNK strukturasi tarjimonlik sifatlariga ega, ya'ni bir molekulada nukleotidli matnni o'qish (tRNK ning antikodoni mRNK ning kodoni bilan mos kelishi kerak) va o'zining aminokislotasini tashish (aktseptorlik uchi) qobiliyatlari mujassamlashgan. Ammo tRNK o'zining aminokislotasi bilan birika olmaydi. Bu maqsadda hujayra shirasida tRNK ning o'zini aminokislotasini tanishini ta'minlaydigan, tarjimon vazifasini bajaruvchi maxsus fermentlar mavjud. Bu fermentlar aminoatsil-tRNK-sintetazalar (qisqacha ARS azalar) deb ataladi. Proteinogen aminokislotalarga mos ravishda kamida 20 turdagi ARS azalar bor. ARSazalar - yuqori molekulali (100-2400) bo'lib, to'rtlamchi strukturaga ega. Ular tRNK va aminokislotani o'ziga xos ravishda taniydi va quyidagi reaksiya bo'yicha ularning birikishini ta'minlaydi: O ARSazalar | | R-CH-COOH + HO-tRNK + Mg²+∙ ATF → R-CH-C~O-tRNK+AMF+H4P2O7 | | NH2 NH2 Bu jarayon uchun ATF (Mg²+ kofaktor vazifasini bajaradi) zarur bo'lib, uning energiyasi aminoatsil-tRNK da makroergik bog'lar hosil bo'lishida ishlatiladi, ya'ni reaksiyada bir vaqtning o'zida aminokislotalarning karboqsilli uchidan faollanishi va tRNK li aktseptor uchi (SSA) ning adenozinidagi 3¹-OH gidroqsiliga bog'lanadi. Hujayrada 20 ta emas, balki taxminan 40-60 ta tRNK mavjud bo'lib, ayrim aminokislotalar o'zlari uchun xos bo'lgan bir nechta tRNKdan foydalanadi. Bundan kelib chiqadiki, ARSazalar bir aminokislota uchun tRNK ni tanishda tanlash qobiliyatiga ega ekanlar, ya'ni tanish jarayonida aminokislota yetakchilik vazifasini bajaradi, unga esa o'zining tRNK si borib bog'lanadi. Shundan so'ng tRNK oddiy diffuziya yo'li bilan o'ziga birikkan aminokislotani ribosomaga o'tkazadi va u yerda turli xil aminoatsil-tRNK lar ko'rinishida kirgan aminokislotalardan oqsil yig'ilishi amalga oshadi. Ribosomalarda oqsil biosintezi. Oqsil biosintezi uchun (transkriptsiyaning II bosqichi) quyidagilar zarur bo'ladi: 1) mRNK - genetik matritsa sifatida; 2) aminoatsil tRNK - mRNK matnini o'qish va oqsil yig'ilishida aminokislotalar manbai sifatida; 3) ribosomalar - mRNK dasturiga mos holda aminokislotalarni polipeptid zanjirida ketma-ket birikishi uchun molekulyar mashina sifatida; 4) GTF - ribosomalarda oqsil sintezi uchun energiya manbai sifatida; 5) oqsilli faktorlar - ribosomalarda oqsil yig'ilishining turli davrlarida yordam beradi; 6) ayrim ionlar (Mg²+, K+ va h.k.) ...