O'zbekistonda metallurgiya. Cho'yan va po'lat ishlab chiqarish

O'zbekistonda metallurgiya. Cho'yan va po'lat ishlab chiqarish 9-sinf Kimyo fani darsligi asosida 32-mavzu Reja: 2 3 4 Cho'yanning olinishi 1 Cho'yanning xossalari Po'latning xossalari Po'lat olish O'zbekistonda metallurgiya sanoati, asosan, Bekobodda joylashgan bo'lib, Bekobod metallurgiya zavodida qora metall mahsulotlari: po'lat va cho'yan ishlab chiqariladi. Cho'yan - tarkibida 2,14% dan ko'p uglerod tutgan temir va uglerod qotishmasi. Po'lat - tarkibida 2,14% dan kam uglerod tutgan temir va uglerod qotishmasi. Cho'yanning olinishi Cho'yan tarkibi, asosan, temir oksidlaridan iborat bo'lgan temir rudalaridan domna pechlari - domnalarda suyuqlantirib olinadi. Domna pechlari o'tga chidamli g'ishtlardan qurilgan, balandligi 27-31 m gacha bo'ladigan minoralardir. Domnaning yuqori qismidan temir rudasi, koks - C, flyus - ohaktosh va qum aralashmasi beriladi. Domnaning pastki qismidan furmalar - maxsus teshiklar orqali 600-800°C gacha qizdirilgan havo purkaladi. Rudadan qaytarish natijasida olingan g'ovak temir CO, koks uglerodi, kremniy, marganes, fosfor, oltingugurt bilan ta'sirlashib, suyuq cho'yan hosil bo'ladi. Cho'yanning xossalari Domnalarda olingan cho'yan 2-4,5% C va oz miqdorlarda kremniy, marganes, oltingugurt, fosfor tutadi. Cho'yan temirdan qattiq, mo'rt bo'ladi, bolg'alanmaydi. Cho'yan - temirning uglerod bilan hosil qilgan qotishmasi bo'lib, tarkibida 2-4,5% uglerod bo'ladi. Shuningdek, cho'yan tarkibida 1,5% gacha Mn, 4,5% gacha Si va oz miqdorda S hamda P bo'ladi. Po'lat olish Po'lat olish jarayonining mohiyati cho'yan tarkibidagi uglerod, oltingugurt, fosfor, kremniy va boshqa qo'shimchalarni kuydirib chiqarib yuborishdan iborat. Po'latning xossalari Kimyoviy tarkibiga ko'ra po'lat uglerodli va legirlangan po'latlarga bo'linadi. Hamma po'latlar umumiy bo'lgan mustahkamlik va plastiklik xususiyatlariga ega. Cho'yan va po'lat ishlab chiqarishda atrof-muhit muhofazasi Cho'yan olish va uni qayta ishlovdan o'tkazib, po'lat olish murakkab jarayonlardan iborat va atrof-muhitning chang, qurum, zaharli gazlar, shlaklar, oqova suvlar bilan ifloslanishiga olib keladi. Po'latni toblash, qizdirish, sementlash, azotlash, bolg'alash yo'llari bilan xossalari o'zgarishini qadimdan mahalliy hunarmandlar, temirchilar, pichoqchilar juda yaxshi bilishgan. Rudalardan olinadigan g'ovak temir juda toza bo'lib (uglerod va boshqa qo'shimchalar tutmaydi), marten va elektr pechlarida po'lat va kukunsimon po'lat olishda keng qo'llanilmoqda. Temir rudalaridan kokssiz temir olish usuli qora metallurgiyada yangi chiqindisiz texnologiyalar qo'llashga misol bo'ladi. ...