Spirtlar, fenollar va karbon kislotalarining kislotali xususiyatlari

SPIRTLAR, FYeNOLLAR VA KARBON KISLOTALARINING KISLOTALI XUSUSIYaTLARI. Kislotalar kuchining xarakteristikasi sifatida ularning suvdagi dissotsialanish konstantasi (Ka) kullaniladi: bu yerda, G0 - erkin entalpiyaning o'zgarishi. pKa ning qiymati kancha kichik bulsa, kislotaning kuchi shunchalik katta bo'ladi. Asoslarning protonlanishi uchun rKa ga o'xshash rKv kattaligi kullaniladi. rKv = 14 - rKa, yoki rKa = 14 - rKv. Odatda asoslilik xam rKa qiymatlari orqali ifodalaniladi, yani tegishli protonlangan asosning dissotsialanishi kursatiladi. rK potentsiometriya va spektrofotometriya metodlari bilan aniklanadi. Karbon kislotalarning rKa qiymatlari solishtirilganda shuni ko'rish mumkinki, to'yinmagan yoki aromatik kislotalar (masalan, akril yoki benzoy kislotalari) alkilkarbon kislotalariga nisbatan kuchlidir. Bunga sabab, kush bog tutuvchi guruh manfiy induksion (-J) ta'sir kursatadi. X-SN2-SOON ko'rinishidagi almashingan sirka kislotalarning kuchi urinbosarni elektrmanfiyligiga bog'liq.Agar urinbosarlar bir nechta bulsa, ularning ta'siri, taxminan ta'sirlar yig'indisidan iborat bo'ladi: SLAYD.2. SPIRTLAR, FYeNOLLAR VA KARBON KISLOTALARINING KISLOTALI XUSUSIYaTLARI Urinbosralar reaksion markazdan (bizning misollarimizda -SOON guruhi) uzoqlashgan sari ularning ta'siri keskin kamayib boradi. Urinbosarlarning bunday ta'siri almashingan benzoy ksilotalarida xam kuzatiladi. Misol tarikasida kuyida bazi kislotalarning rKa kattaliklari keltirilgan SLAYD.3. SPIRTLAR, FYeNOLLAR VA KARBON KISLOTALARINING KISLOTALI XUSUSIYaTLARI Biz yuqorida karboqsilat anionining ichki mezomeriya tufayli barqaror- lashishini kurdik: Fenolyat anionida manfiy zaryadning delokallanishi tufayli barqaror- lashuv bunchalik yuqori darajada emas: Shunping uchun fenolyat anion karboqsilat anioniga nisbatan kuchli asos, fenollar esa karbon kislotalariga nisbatan kuchsiz kisldotalardir. (Brensted-Louri ta'rifidan kelib chikadigan xulosani eslang). SLAYD.4. SPIRTLAR, FYeNOLLAR VA KARBON KISLOTALARINING KISLOTALI XUSUSIYaTLARI Alkogolyat anionlarida manfiy zaryadning mezomer mexanizm bo'yicha delokallanishi mutlako mumkin emas, balki alkil guruhning musbat induksion (+J) ta'siri ostida manfiy zaryad kislorod atomida yanada lokallanadi: . Buning natijasida alkogolyat anion juda kuchli asos, spirtlar esa juda kuchsiz kislota xossasiga ega bo'ladi. Merkaptanlar (tiospirtlar) spirtlarga nisbatan kuchlirok kislotalardir. Bunga sabab oltingugurt atomining kislorod atomiga nisbatan katta kutblanuvchanlikka ega ekani va shuning uchun manfiy zaryadning kuprok yoyilishi (tarqalishi, delokallanishi) mumkinligidir, . Bunday delokallanishda oltingugurt atomi elektron kobiklarining kupligi xam katta rol uynaydi. SLAYD.5. SPIRTLAR, FYeNOLLAR VA KARBON KISLOTALARINING KISLOTALI XUSUSIYaTLARI BA'ZI SPIRT, TIOSPIRT VA FYeNOLLARNI RKA-SI Spirtalarning kislotali xususiyatini (Ka yoki rKa) Taft tenglamasi bilan hisoblanishi mumkin. Fenollarning kislotaligi esa urinbosarlarning nukleofil konstantalari - yordamida Gamet tenglamasi bilan aniklanadi. SLAYD.6. MISOLLAR Monogaloidsirka X-SN2-SOON kislotalarning kuchi quyidagi katorda ortib boradi (X-SN2-SOON dagi X lar berilgan): -I -Br -Cl -F p-galoidbenzoy kislotalarining kuchi esa bunga teskari bo'lgan katorda uzgaradi (X-S6N5-SOON dagi X lar keltirilgan):-F -Cl ...