Tuproq kolloidlari va tuproqning singdirish qobiliyati

Reja: 1. tuproq singdirish qobiliyati va uning turlari. 2. Fizik-kimyoviy singdirish qobiliyati. Kationlarning singdirilishi. 3. tuproqdagi almashinmaydigan singdiriluvchi kationlar. 4. Anionlarning singdirilishi. 5. tuproqdagi singdirilgan (almashinuvchi) kationlar tarkibi, singdirilish sigimi va ularning tuproq xossalariga ta'siri. 1. tuproqda kechadigan singdirish jarayonlari o'z tabiati bilan nixoyatda murakkab bo'lib, jumladan, turli moddalarning zarrachalar yuzasida yutilib, ushlanib kolinishi yoki ularning bevosita singdirilmasligi kabi xilma-xil hodisalar yig'indisini o'z ichiga oladi. tuproqning singdirish qobiliyati turli kimyoviy, fizikaviy, fizik-kimyoviy va biologik jarayonlar ta'sirida ro'y beradi. Akademik K.K.Gedroyts tuproqda moddalarning singdirilishi (yutilishi) va bunda yuz beradigan turli jarayonlarni etiborga olib, tuproqning singdirish qobiliyatini: mexanik, biologik, kimyoviy, fizikaviy va fizik-kimyoviy kabi besh turga ajratadi. Mexanik singdirish qobiliyati. Atmosfera yoginlari va sugorish suvlaridagi mayda loyka zarrachalarning tuproq katlamlarida to'lik yoki kisman ushlanib kolinishiga mexanik singdirish deyiladi. Masalan, yerni loyka suv bilan sugorganda undagi mayda gard xolidagi zarrachalar tuproqning govaklarida mexanik ravishda saqlanib koladi. Mexanik singdirish tuproqning mexanik tarkibi va govakligiga bog'liq. Ogir kumok va soz mexanik tarkibli tuproqlarda kumlok va kumli tuproqlarga nisbatan bunday singdirish yuqori bo'ladi. tuproq zarrachalari orasidagi kapillyar govaklar kanchalik kichik bo'lsa, unda o'lchami kattarok zarrachalar shuncha ko'p to'planadi, shuningdek, zichlangan tuproqlarda govaklikka nisbatan mexanik singdirish kuchlirokdir. Mexanik singdirish tuproqning muhim xossasi hisoblanadi. bahorgi oqim suvlardagi ko'plab loyka zarrachalari va undagi ozik moddalar suv sizib o'tgandan keyin, tuproqda singdirilib kolinadi. tuproqning mexanik singdirish qobiliyatidan dehqonchilikda va sugorish amaliyotida keng foydalaniladi. Masalan, dehqonlarimiz azaldan toshlok va kumli erlarning fizik holatini yaxshilash, suvning sizib ketishini kamaytirish maqsadida maydonlarga suv bilan loyka yuborib, yotkizishgan (kolmataj). Ana shu yo'l bilan toshlok erlarni yarokli xolga keltirishgan. Loyka yotkizish hozirgi vaqtda govak gipsli tuproqlarning fizikaviy xossalarini yaxshilab borishda xam keng foydalanilishi mumkin. O'rta Osiyoning kator daryolarining loyka suvlari bilan (masalan, Amudaryo suvida loyka ko'p bo'ladi) yerni sugorganda tuproqda mexanik singdirilish natijasida, loyka bilan birga ko'plab ozikaviy moddalar to'planadi va tuproq unumdorligi xam oshib boradi. Biologik singdirish qobiliyati o'simliklar va tuproq mikroorganizmlarining hayot faoliyati bilan bog'liq. O'simliklar rivojlanish davrida tuproq eritmasidan o'ziga kerakli moddalarni tanlab oladi va ularni organik moddalarga aylantirib, tuproqda mustahkam ushlab koladi. Natijada o'simliklarning ildizi tarkalgan tuproq katlamlarida organik moddalar bilan bir katorda, ko'plab har xil kul elementlari va azot to'planadi va yuvilishdan saqlanib kolinadi. Dukkakli o'simliklarning 2 metrdan oshadigan ildizlari tuproqning pastki katlamlaridan kaliy, fosfor, kaltsiy,oltingugurt kabi elementlarni so'rib olib, tuproqning yuqori katlamlarida to'playdi. tuproq mikroorganizmlari organik moddalarni parchalab, kul elementlarini aktiv o'zlashtiradi. Bazilari atmosferadagi azotni fiksatsiyalab, ularni oqsil moddalarning birikmalari xolida tuproqda ushlab, mustahkamlaydi. Demak, biologik singdirish natijasida tuproqda ...