Tuproq tarkibidagi mikro elementlar

Typpoq tarkibidagi mikro elementlar O'simlik va hayvon organizmlari uchun juda oz miqdorda zarur bo'lgan mis, rux, kobalt, yod, singari kimyoviy elementlarga mikroelement deyiladi. Typpoq tarkibida mikroelementlarning etarli bo'lmasligi o'simliklarning o'sish-rivojlanishi hamda hosilning sifati va miqdoriga salbiy ta'sir etadi. Tuproqdagi mikroelementlar miqdori ona jinslarning kimyoviy tarkibiga bog'liq. Shuningdek, bu elementlar organik moddalar hisobiga tuproqning chirindili qatlamida kuproq tuplanadi. Shu o'rinda o'simlik hamda hayvonot organizmlari uchun zarur va yaxshi o'rganilgan mikroelementlar haqida qisqacha to'xtab o'tamiz. Mis (Si). Typpoqda organik-mineral birikma singdirilgan holatda bo'lib, tuproq minerallari tarkibida xam uchraydi. Kislotali tuproqlarda mis eruvchan shaklda bo'lib, ammo neytral va ishqoriy reaksiyali tuproqlarda esa mis o'simliklar uchun uncha etarli darajada bulmaydi. Tuproqlarda mis o'rtacha (0,002 %) bo'lib, Ye.K.Kruglovaning ma'lumotiga ko'ra Mirzacho'ldagi ekin ekilmagan och tusli bo'z tuproqlarning chirindili qatlamida mis 0,002 %, sug'oriladigan och tusli buz tuproqlarning yuqopi qavatida (0,0028 %), tipik buz tuproqda 0,0031 %, sug'oriladigan tipik bo'z tuproqlarda 0,0048 %, o'tloq tuproqlarda esa 0,0031-0,0040 % ni tashkil etadi. Mis oksidlanish protsesslarini yuzaga keltiradigan fermentlar tarkibiga kirib, uglevod va oqsillarning almashinuviga ijobiy ta'sir etadi, o'simliklarning turli kasalliklarga, jumladan, ularning zamburug''li kasalliklarga chidamliligini oshiradi. Rux (Zn). Asosan chirindili qatlamda ko'proq to'planib, chirindi bilan birlikda murakkab birikma hosil qiladi. Shuningdek, rux mineral kolloidlarga singdirilgan: holatda va turli minerallar tarkibida uchraydi. Tuproqlarda rux miqdori o'rtacha (0,005 %) bo'lib, Ye.M. Kruglovaning ma'lumotiga ko'ra bo'z tuproqlarida ruxning umumiy miqdori 0,006 %-0,012 % ni tashkil etadi. Odatda sug'oriladigan bo'z tuproqlar o'tloqi va o'tloq-botqoq tuproqlarning chirindili qatlamida ruxning miqdori ko'proq bo'ladi. Rux elementi o'simlikda biologik protsesslarni kuchaytiradi va nafas olishini ayniqsa ulardagi fermentlar faoliyatini oshiradi. Yod (J). Tuproqning chirindili qatlamida ko'proq to'planadi. Chirindining ko'payishi bilan yodning miqdori xam oshib boradi. Yod tuproqda o'rtacha 0,005 % ni tashkil etadi. Serchirindi tyq tusli o'tloq tuproqlarda yodning miqdori buz tuproqlarga nisbatan ko'proq bo'ladi. Yod o'simliklarda fiziologik protsessning normal borishiga yordamlashadi va bir qancha kasalliklardan saqlaydi. Kobalt (So). Tuproqdagi turli alyumosilikatlar tarkibida va kolloid zarrachalarga singdirilgan hamda turli organo-mineral birikma xolida bo'ladi. To'q tusli bo'z tuproqlarda uning miqdori ko'proq. Marganets (Mp). Tuproqlarning chirindili ustki qatlami va illyubial gorizontida to'planib, ayniqsa og'ir mexanikaviy tarkibli 55am serchirindi tuproqlarda kuproqdir. O'zbekiston territoriyasidagi bo'z typpoqlapda bu element 0,6-0,07 %, tusli o'tloqi tuproqlarda asa bundan xam ko'proqdir. Demak, O'rta osiyodagi gidromorf tuproqlarda avtomorf tuproqlarga nisbatan marganets ko'p ekan. Marganets o'simliklar organizmidagi fermentlar, fotosintez faoliyatini kuchaytiradi hamda oqsillar paydo bo'lishida muhim vazifani shuningdek, kattalizatorlik vazifasini xam bajaradi. Molibden (Mo). Tuproqdagi chirindili va bir qancha minerallar tarkibida va singdirilgan holatda bo'ladi. Bu ...