Umarjon Nasrutdinovich Zaynutdinov

Umarjon Nasrutdinovich Zaynutdinov Umarjon Nasrutdinovich Zaynutdinov Respublikamizda terpenoidlar kimyosi rivojiga malum hissa qo'shgan kimyo-garlzrdan biri, kimyo fanlari doktori, Mirzo Ulug'bek nomidagi O'zbekiston Millim universiteti professori. U 1938 yili Toshkent shahrida xizmatchi oilasida tugildi. 1957 yilda o'rta maktabni oltin me'dal bilan tugatdi va shu yili Toshkent Farmatsevtika institutiga kirib, uni 1962 yili imtiyozli diplom bilan tugatdi. So'ngra maqsadli aspiranturaga kabul qilindi va Toshkent Davlat universitetiga akademik Obid Sodiqovning tabiiy birikmalar kimyosi kafedrasiga yuborildi. U dorivor o'simlik bo'lgan Sophora pachycarpa urug'ini o'rganib, ushbu tadkiqotlar natijalari asosida 1970 yilda nomzodlik dissertatsiyasini yoqladi. U.Zaynutdinov 1967 yildan 1971 yilgacha Toshkent Davlat universiteti tabiiy birikmalar kimyosi muammolar laboratoriyasida kichik ilmiy xodim, 1971 - 1991 yillarda katta ilmiy xodim, 1991 - 2001 yillarda laboratoriya mudiri lavozimlarida faoliyat yuritdi. 2003 yildan hozirgi kunga qadar kafedra professori lavozimida ishlab kelmoqda. ' U.Zaynutdinov 1993 yilda «Lagochilus avlodiga mansub o'simliklar diterpenoidlari» mavzusida doktorlik disserta tsiyasini muvaffaqiyatli yokladi. Unga 2001 yilda professor ilmiy unvoni berildi. U.Zaynutdinov 10 dan ortiq Lagochilus o'simlik turlarini kimyoviy o'rganish natijasida diterenoidlar kimyosida yangi bir noyob ilmiy yo'nalishni rivojlantirdi: Lagochilus o'simliklaridan sof holda 31 ta birikma olindi, ulardan 29 tasi o'simliklardan birinchi marta olindi, 20 tasi yangi tabiiy birikmalardir. Ushbu moddalarning tabiatda-kam uchraydigan 9. GZ - epoqsilabdan guruhiga kiruvchi diterpenoidlar ekanligi aniqlandi. Lagochilus avlodiga mansub o'simliklardan birinchi marta lagoxilinning murakkab efirlarining bir qator izomerlari olindi. Atsetillagoxilinlarning nazariy jihatdan mumkin bo'lgan 15 ta izomerlaridan hammasi ajratib olindi va ularning kimyoviy tuzshshlari aniqlandi. O'rganilgan uch turdagi o'simliklardan (Lagochilus hirsutissimus, L.gypsaccus, L.setulosus) birinchi marta 5 ta yangi diterpenid laktonlari (lagoxirzin, 3.18 -diatsetil lagoxirzin, 3 - mono atsetil lagoxirzin, 18 - monoatsetil lagoxirzin, lagoxirzidin) ajratib olindi va ularning kimyoviy tuzil ishlari klassik va zamonaviy (IK, PMR va rentgenospektroskopiya) usullar yordamida aniqchandi. Lagoxilindan lagoxirzin sintezi amalga oshirildi va bu bilan lagoxirzin, lagoxilin va ularning hosilalari o'rtasida genetik bog'liqlik mavjudligi aniklandi. Lagoxirzinga ishqor ta'sir ettirilsa, undagi lakton guruhi ochilib, lagoxirzinning natriyli tuzi hosil bo'ladi. Bu tuz suvda yaxshi eriydi va dastlabki farmakologik tekshiruvlarda uning samarali kon tuxtatish xossaga egaligi isbotlandi. Unga «Lagoden» deb nom berildi. Lagoden uchun asosiy manba bo'lib lagoxirzin xizmat qiladi, ammo u tabiatda juda oz miqdorda uchraydi. Lagoxilin esa lagoxilus 5'simlikparida 2-3% miqdorda uchraydi. Lagoxilindan 4 bosqich kimyoviy reaksiyalar natijasida lagoden olish texnologiyasi ishlab chiqildi. o'simlikdan lagoxilin ajratib olish texnologiyasi yaratildi. Mustaqillik yillarida Lagoden dori vositasi UzR SSV Farmakologiya qo'mitasida ro'yxatdan o'tdi va birinchi marta uning subtansiyasi O'zR FA akademik O. Sodiqov nomidagi Bioorganik kimyo institutida ishlab chikarildi. Lagodenning ampula holidagi ...