VI B VA VII V guruxchalar elementlari. Xrom va marganets

VI B VA VII V guruhchalar elementlari (xrom va marganets) Reja: 1. YIV va YIIV guruhcha elementlarining umumiy xarakteristikasi. 2. Xrom, uning tabiatda tarqalishi, olinishi, xossalari. 3. guruhcha elementlarining asosiy birikmalari. 4. Marganets, uning tabiatda uchrashi, olinishi, xossalari. 5. Marganetsning oddiy va murakkab birikmalari. 6. Xrom va marganets birikmalarining ishlatilishi. VIV guruhcha elementlariga Cr(xrom), Mo(molibden) va W(volfram) kiradi. Ular tipik d-elementlar katoriga kirib valent elektronlari Cr(3d54s1); Mo(4d55s1) va W(5d46s2) ko'rinishga ega. Bu metallar ximiyaviy jihatdan ancha passiv va yuqori temperaturada suyuklanuvchan bo'lgani uchun utga chidamli metallar (Mo va W) deyiladi. Birikmalarining xossasi jihatdan bir-biriga o'xshash va kupchilik xollarda keng kullanilgani uchun fakat xrom va uning birikmalari xossalariga tuxtalamiz: Tabiatda uchrashi: Bu metallar asosan oksidli birikmalar Fe(CrO2)2- xromlitemirtosh; MoS2 (molibdenit); CaWO4(sheelit); (Fe, Mn) WO4 (volframit) minerallari xolida tarkalgan. Olinishi: xrom asosan alyuminotermiya usuli bilan olinadi: Cr2O3 + 2Al 2Cr + Al2O3 G298 = -510kjmol Mo va W ularning yuqori oksidlari MoO3 va WO3 ni vodorod bilan qaytarib olinadi. Kupchilik xollarda xromning temir bilan kotishmasi ferroxrom (60% gacha Cr) olinadi, u elektr pechida uglerod bilan qaytarilib xrom olinadi: Fe(CrO2)2 + C Fe + 2Cr + 4CO Xuddi shunindek ferromolibden va ferrovolfram kotishmalari olinib, ular yuqori sifatli kotishma (pulat) ishlab chiqarishda ishlatiladi. Oddiy birikmalari: Cr-Mo-W katorida bu metallarning qattiqligi va utga chidamliligi ortadi. Buning sababi metallar kristall panjarisida Me-Me kovalent bogining barqarorligini d-elektronlar hisobiga kuchayishidir. Shu katorda bu elementlarning ximiyaviy aktivligi kamayib boradi. Bu ularning korroziyaga chidamliligiga olib keladi. Xrom HCl va H2SO4 eritmalarida erisa, Mo va W fakat HNO3+ HF larning kaynok eritmada eriydi. Mo va W ishkorlar bilan kyshib kizdirilsa anion komplekslar hosil qilib eriydi: Mo + 3NaNO3 + 2NaOH Na2MoO4 + 3NaNO2 + H2O Kontsentrlangan HNO3 va H2SO4 xromni passivlashtirib kuyadi. Sababi uning sirtida oksid parda Cr2O3 ning hosil bo'lib qolishidir. Juda maydalangan Cr, Mo, W kislorod ta'sirida oksidlanadi va Cr(II), Mo(VI), W(VI) oksidlarini hosil qiladi. Nol oksidlanish darajasida xrom karbonillarni Cr(CO)6 ni hosil qiladi. Bu birikmada koordinatsion bog'lanish va uning P-dativ turi mavjud. Murakkab birikmalari: Cr(II), Cr(II) va Cr(VI) birikmalari xolida bo'lib oksidlari, oksibirikmalari, kislota, gidroksidlari, tuzlari va kompleks birikmalari ko'rinishida mavjuddir. Oksidlari: CrO; Cr2O3 va CrO3. Bu oksidlardan CrO asosli, Cr2O-amfoter, CrO3 kislotali xossalarni namoyon qiladi. Gidroksidlari: Cr(OH)2 (asosli), Cr(OH)3 (amfoter) va H2CrO4 (xromat kislota). Kurinib turibdiki birikmalarda xromning oksidlanish darajasi ortib borishi bilan asosli xossa kuchsizlanib kislotali xossa ortib boradi: Cr(OH)2 + H2SO4 = CrSO4 H2O (fakat kislota bilan ta'sirlashdi) Cr2O3 va Cr(OH)3 amfoter moddalardir Cr2O3 kislotalarda ...