Aldegidlar, ularning tuzilishi, kimyoviy xossalari [info-referat]

ALDEGIDLAR, ULARNING TUZILISHI, KIMYOVIY XOSSALARI, CHUMOLI VA SIRKA ALDEGIDLARINING OLINISHI VA ISHLATILISHI. Aldegidlar, ularning tuzilishi : molekulasi tarkibida adegid gruppasi bo'lgan moddalar aldegidlar deyiladi. Aldegidlar karbonilli birikmalarning vakillari hisoblanadi. Aldegidlarning molekulasida aldegid gruppasi bo'lgan alifatik va aromatik uglevodorodlarining hosilasidir. Alifatik qatorning aldegidlari : Umumiy formulasi n≥o Molyar massasi M = 14n + 30; Nomenklaturadagi xarakterli qo'shimchasi al Molekula tuzilishining o'ziga xosligi : Karbonil gruppasidagi uglerod atomi hamisha zanjirning oxirida bo'ladi ; Karbonil gruppasidagi uglerod atomi sp2 gibridlanish holatida bo'ladi; Zanjirda uglrod atomlari soni bir xil bo'lgan ketonlar bilan izomer bo'ladi. To'yinmagan radikalli aldegidlar ham mavjud, masalan : Ularning birinchi ikki vakili chumoli va sirka (H - CHO, CH3 - CHO) aldegidlari gazlar, C3H6O propiandan C11H23CHO gacha suyuqliklar, C12H25-CHO dan yuqori qattiq moddalar. Agar aldegid gruppadagi ikkala bo'sh bog'ga radikallar birikkan bo'lsa, bunday molekulalarga ketonlar deyiladi va quydagi umimiy formula bilan ifodalanadi. Ikki valentli radikal keto yoki okso gruppa deb ataladi. Normal tarmoqlanmagan tuzilishli to'yingan aldegidlarning gomologik qatori Aldegid gruppachasi bilan bog'langan uglevodorod radikallarining tabiatiga bog'liq holda aldegidlar : to'yingan, to'yinmagan va aromatiklarga bo'linadi : Nomenklatura va izomeriyasi Aldegid so'zi lotincha Alcohol dehydrogenatus so'zlarining qisqartmasidan kelib chiqqan bo'lib, degidrogenlangan spirt demakdir. Demak aldegidlarda spirtlarga qaraganda ikki atom vodorod kam bo'ladi, masalan : Jeneva (sistematik) nomenklatura bo'yicha tarmoqlanmagan tuzilishdagi aldegidlarni nomlashda tegishli uglevdorod nomiga al qo'shimcha qo'shib aytiladi. Yuqoridagi jadvalga qarang. Tarmoqlangan tuzilishdagi aldegidlarni nomlashda : Uglerod atomli aldegid gruppasi bo'lgan, uglerod atomlarning bosh zanjiri tanlanadi. Bu zanjirdagi uglerod atomlari aldegid gruppasidagi uglerod atomidan boshlab nomlanadi ; Uglerod atomlariga muvofiq keladigan alkan nomlanadi; Alkan nomiga al qo'shimchasi qo'shiladi va yon radikallar holati ko'rsatiladi, aldegid gruppasi holati ko'rsatilmaydi. Masalan: Aldegid, ko'pincha ular oksidlanganda hosil bo'ladigan kislota nomi bilan ataladi. Masalan : oksidlanganda sirka kislotasi hosil bo'ladi, shu sababli u sirka aldegidi oksidlanganda propion kislotasi hosil bo'lganligi sababli propion aldegidi deyiladi va xakozo. Aldegidlarni to'yingan uglevodorodlarning vodorod atomi aldegid gruppaga almashinishidan hosil bo'lgan mahsulot deb qaralgani uchun aldegidlarda ham radikal o'zgarishi bilan gomologik qator paydo bo'ladi va ularda izomeriya hodisasi ro'y beradi. Masalan : pentanal izomerlarini ko'raylik : Aldegidlarning tuzilishi. Aldegidlardagi karbonil guruhidagi uglerod atomi sp2 gibridlangan holatda bo'ladi. Karbonil gruppasidagi uglerod bilan kislorod atomlari o'rtasida bitta σ - va bitta π - bog'lanish bor. Eng harakatchan π - bog'lanish elektron zichligi uglerod atomidan ko'proq kislorod atomi tomon siljigan bo'ladi. Shuning uchun uglerod atomi qisman musbat (δ+) zaryadga, kislorod atomi esa qisman manfiy (δ - ) zaryadga ega bo'ladi : Fizikaviy xosslari : aldegidlardan ...