Elak (eksklyuzion) xromatografiya xaqida tushuncha, Gel xromatografiyasi [info-referat]

Elak (eksklyuzion) xromatografiya haqida tushuncha. Gel xromatografiyasi Elak (eksklyuzion) xromatografiya suyuqlik taqsimlanish xromatografiyasining bir turidir. Bu usul TF sifatida «molekulyar elak» deb ataluvchi g'ovak modda ishlatilishiga asoslangan. G'ovaklar o'lchami ajratiluvchi tarkibiy qism zarrachalarining o'lchamidan katta yoki kichik bo'lishi mumkin. G'ovak o'lchamidan kichik zarrachalar erituvchi XF bilan birga ana shu g'ovaklarga kirib, tutilib qoladi, yirikroq zarrachalar esa, g'ovaklarga sig'magani sababli, XF bilan birga g'ovaklar ichiga kirmasdan, o'tib ketadi. Xullas, zarralar o'lchamiga ko'ra saralanadi va avval yirik zarralar elyuirlanadi (kolonkadan XF bilan oqib chiqadi). TF g'ovaklariga kirib qolgan mayda zarralar yirik zarralardan keyin elyuirlanadi. Elak xromatografiyasi vositasida yuqori molekulyar moddalarni quyi (kichik) molekulyar moddalardan ajratish, eritmalarni tuzsizlantirish, gaz va suyuqliklarni qo'shimcha moddalardan tozalash va x.z. maqsadlarda ishlatiladi. TF sifatida g'ovak shisha, ko'mir, plastmassalarning piroliz (issiqlik ta'sirida parchalanishi) mahsuloti, natriy va kaltsiy silikatlari, turli gellar (erituvchida bo'kganda g'ovaklari ochiluvchi yuqori molekulyar birikmalar) ishlatiladi. Shuning uchun elak xromatografiyasining TF sifatida gel qo'llanadigan turi gel-xromatografiya deb ataladi. Gellar, bo'kuvchan, turli o'lchamdagi g'ovakli moddalardir. Hal etilishi kerak bo'lgan masalaga ko'ra gidrofil va gidrofob gellar ishlatiladi. Gidrofil gellarga deksranli (sefodekslar, molselektlar), poliakrilamidli (biogellar), oksialkilmetakrilatli (sferonlar) va boshqa gellar kiradi. Gidrofob gellarga bazi sefadekslar, polistirolli (stirogel, poragel), polivinilatsetatli gellar, g'ovakli silikagel, g'ovakli shisha (porasil) kiradi. Aksariyat hollarda dekstranli gellar - sefadekslar qullaniladi. Sefadekslar - yuqori molekulyar massali (o'n million gacha) bo'kib eruvchan polisaxarid, saxarozaga bakteriya ta'sirida hosil bo'ladigan dekstran (C6H10O5)m dan olinadi. Dekstranning epixlorgidrin bilan reaksiyasi natijasida suvda erimaydigan sefadeks geli hosil bo'ladi. Gel xromatografiyada ishlatish uchun granula (sharsimon donachalar) holida ishlab chiqarilgan sefadeks bilan xromatografik kolonkalar to'ldiriladi. Sefadekslar, inert (XF tarkibidagi ajratiluvchi tarkibiy qismlar bilan reaksiyaga kirishmaydi), suv va organik erituvchilarda erib ketmaydi, kislota va ishqorlar ta'siriga (rN=2-10 oralig'ida) chidamli, XF da (erituvchida) yaxshi bo'kadigan moddalardir. Hal etilishi lozim bo'lgan masalani echilish uslubiga ko'ra gel xromatografiyasining quyidagi turlari mavjud: Gel-filtrlash (gel-filtratsiya) - yirik molekulalarni o'lchami kichik bo'lgan molekulalardan ajratish. Gel-xromatografiya - o'lchamlari juda keskin farqlanmagan zarrachalar aralashmasini ajratish. Polimerlarning molekulyar massalarini aniqlash Ajratish jarayonida XF ning bir qismi gel g'ovaklariga kiradi, binobarin, ajratiluvchi zarralar XF va TF orasida taqsimlanadi. Tarkibiy qismlarning ajralish samarasi,zarrachalar o'lchami hamda ularni gel g'ovaklaridagi suyuq fazaga diffuziyalanish tezligidagi farqga bog'liq. Ajratiluvchi moddalarning g'ovak sorbentga moyilligi minimal bo'lishi kerak.Tahlil ishlarida yumshoq, yarim qattiq va qattiq gellar qullaniladi. Yumshoq gellar - ko'ndalang bog'lari oz bo'lgan yuqori molekulyar organik birikmalar bo'lib, ular nisbatan kuproq erituvchini shimib, hajmini kattalashtirish (bo'qish) qobiliyatiga ega. Gel ichidagi erituvchi hajmini gel donalari tashqarisidagi erituvchining hajmiga nisbati, gelning hajmiy omili deyiladi. Yumshoq ...