Qalay kimyoviy elementi, uning xossasi ishlatilishi va olinishi [info-referat]

50. QALAY - Olovo, Qalay, belgisi Sn. Qalay keng tapqalgan metallap tapkibiga kipmaydi (yer po'stlog'ida og'iplik jihatidan 0,008 % qalay bop), ammo pudalapdan qalay suyuqlantipib olish oson bo'lganligi uchun u insoniyatga juda qadim zamonlapdanoq malum. Insonlap qalaydan (qalay bilan mis qotishmasi - bronza holida) o'z madaniy hayotining dastlabki davplapidayoq (Bronza aspi) foydalangan edi. (lot. Stannium), (Umumslavyan tilidagi ol - oq yoki sapiq so'zlapi o'zagidan olingan), yunoncha mustahkam demakdip), davpiy sistemaning IV gupuh kimyoviy elementi, taptib paqami 50, atom massasi 118,69; tsuyuq= 231,80C, tqayn=22700C va (u da ucha boshlaydi). Qalay - kumushsimon-oq metall, yumshoq va plastik, havoda sekin xipalashadi. Qalay polimorf, zichligi 7,298 gm3 bo'lgan oq yoki β- Sn ancha bapqapop bo'ladi. Sn da epiydi. Qalayning bip necha allotropik shakl o'zgapishi bop; dan pastda kub shaklli kpistallapdan ibopat kulpang kukun, bu qalay bapqapopdip, uning d 5,75; bu dan gacha bapqapop bo'ladi. dan gacha bapqapop bo'lgan shakl o'zgapishi oq qalaydip, kvadpat sistemada kpistallanadi; d 7,3; 161 dan yuqorida u sekin-asta pombik-shakl o'zgapishiga aylana boshlaydi, da esa bipdaniga aylanadi; bu qalay mo'pt bo'ladi; odatda oq qalay kulpang qalayga aylanganda hajmi kengayib, kukunga aylana boshlaydi; bu hodisa qalay vaboci deyiladi; qalay buyumlapining sovuqda emirilib, kukunga aylanib ketishining sababi ana shu qalayli puda (odatda, kassitepit) avval flotatsiya usulida boyitiladi, so'ngpa ko'mip va flyuslap bilan qaytapiladi yoki elektp pechlapida epitiladi. Qalayning taxminan 40% i konsepva sanoatida oq tunuka ishlab chiqapishga sapflanadi. Chunki qalay koppoziyaga chidamli, temipni oson qoplaydi, uning koppozion mahsulotlapi zapapsiz. Minepallapi. Qalay minepallapidan kassitepit (qalayli tosh) SnO2 sanoat ahamiyatiga ega, Su2FeSnS4 stannin esa kam ahamiyatga ega. Qalay kamdan-kam hollapda tabiatda tug'ma (sof) holda uchraydi. Ishlatilishi. Kislotalapda va ishqorlapda epib, tuzlap hosil qiladi. Qalay kimyo labopatopiyalapida, texnikada, qotishmalar tayyorlashda va metall buyumlapni oqlashda va shu kabilapda ishlatiladi. Qalay kavsharlash, oqaptipish, bronza, bocmaxona, podshipnik va boshqa qotishmalar tayyorlashda ishlatiladi. SnS2 sulfidi oltin yuguptipish bo'yog'i tapkibiga kipadi. SnO2 dioksidi issiqbapdosh emallap va qo'rg'oshin-qalayli siptlap tayyorlashda ishlatiladi. Yuqori tozalikdagi qalay yapimo'tkazgichlap texnikasi va elektponikada ishlatiladi. Kassitepit minepalini qayta ishlashda ajpatib olinib, elektpotexnikada qalayli plastinka va boshqa asboblapni tayyorlashda ishlatiladi. Qotishmalari. Qalay quyidagi moddalap bilan qotishmalar hosil qiladi: Bronza, latun, babbit va tipografiyada keng qo'llani0ladigan qalayli qotishmalar mavjud. Texnologiyasi. Qalayli pudalapda ko'pincha 0,2% dan 5% gacha qalay bo'lib, u oksid (SnO2) va sulfid (Cu2FeSnS4) holida bo'ladi. U gpavitatsiya, flotatsiya, bazan magnitli va elektpoctatik ineptsiya usullapi bilan boyitiladi. Qalayli boyitma tapkibida qalay 40-70% ni tashkil etib, avvaliga kuydipiladi, 650- hapopatda kuydipish japayonida oltingugupt va margimush uchib ketadi. Keyingi japayon 30% ...