O'rta asr va uyg'onish davrida Yevropa matematikasi

O'rta asr va uyg'onish davrida Yevropamatematikasi REJA: Matematika rivojlanishining uchinchi davri. O'zgaruvchilar miqdorlar matematikasi. Differensial va integral hisobi. Dastlab shuni eslatish kerakki Evropada matematika tarixi SHarq va Rimdagi kabi uzoq tarixga ega emas. Evropada matematikaning shakllanishi va rivojlanishi o'rta asrlari va uyg'onish davriga to'g'ri keladi. 11-asrga qadar matematik bilimlar darajasi juda past bo'lgan. (100-oyna ixtiro qilindi,14-asrga kelib uni ko'zaynak, tosh oyna, durbinda ishlatish topildi; 1100-g'ildirakli soat,kryiroq -purjinali, 1200-esa bongli soat; 12-asrda qog'oz, 15-asrda esa kitob ixtiro qilindi . 12-asrda magnitizim va magnit Strelkasining xususyati topildi). Evropada matematikaning rivojlanishining asosiy momentlaridan biri o'quv yurtlarining ochilishi bo'ldi. Dastlabki bunday maktablar Fransiyaning Reyms shahrida Gerbert(940-1003) tashkil etdi. Keyinchalik Stlvestr 2 nomi bilan Rim Papasi bo'ldi. Gilbert maktabida boshqa fanlar qatori hisob taxtasida abjad usulida hisob o'qitilgan. Bunda 12 lik asosda Rim numerasiyasi asos qilib olingan. Ba'zi joylarda hind usulidan foydalanilgan. XII asrda matematikada bir muncha uyg'onish bo'ldi. Bunga sabablar: 1-si Rodjer Bekon (1214-1294)ning diniy ta'limot va sxolastikaga qarshi kurash bo'ldi. U tajriba ilmiy dunyo qarashni tushunishning birdan-bir asosi deb qaradi va o'zining tabiiy filosofiya konsepsiyasini yaratish bilan matematikani rolini oshirdi; 2-si Leonardo Pizaniyskiy . Asli savdogar oilasidan bo'lib,matematik bilimlarni jazoirda olgan. Shunga ko'ra arbcha nomi Fibonachcho(Banochchoog'li) deb yuritilgan. Savdo ishlari bilan Shimoliy Afrika, Misr, Ispaniya, Sisiliya va boshqa Erlarda ko'p bo'lib matematika bilan qiziqadi. Buning natijasida 1202 yili Abjad kitobini yozdi. Bu haqiqiy ensiklopedik asar bo'lib, 200 yil davomida Evropada asosiy kitob bo'lib keldi. Shundan so'ng to XV asrgacha Evropada matematikaning rivoji to'xtab qoldi, lekin matematik bilimlarni to'plash, sistemaga tushurish borasida etarlicha ishlar bo'ldi. XV asr oxirida Parij universitetinig bakalavri N.Shyuke manfiy va nol ko'rsatkichli daraja manfiy son tushunchasini kiritadi. Simvolikani rivojlantiradi. XV asrga kelib fandagi sxolastik tasavvurlar tez emirila boshladi. Bunga sa-bab 1492 yil Amerikaning ochilishi, 1498 yil Afrikada aylanib o'tiah, 1519 yil 1-chi marta dunyoni aylanib o'tish, Kopernikning (1473-1543) geliosentrik nazariyasining ochilishi va isbotlanishi va boshqalar. Trigronometrya sohasida 1461 yili nemis matematigi Iogann Myuller (1436- 1476) yoki boshqa nomi Regiomontanning Turli uchburchaklar haqida besh kitob asarining yozilishi, bu fannig mustaqillik darajasiga ko'tardi. Bu asarda Avtor sistemali ravisgda tekis va sferik uchburchakni berilgan elamentlariga ko'ra yechishni bayon etdi. Bunda u irrotsional son tushuchasini kiritib, algebrani gemotrik masalalarini yechishga tadbiq etadi. Trigronaemtrik tablitsalarni tuzishni davom ettirib, har minutda ettinchi raqamigacha niqlikda qarayda. Tangens va kotangens funksiyalarni (nom XVII asrda beriladi) qaraydi va jadval tuzadi. Asta-sekinlik bilan rivojlanayotgan matematika fani XII asrda tatar-mo'g'il bosqinchligi (Bottuxon-1240) natichsida to'xtab qoldi va 1480 yil butnlay ozod ...