Jamiyat bilimlarini abstraksiyalash (mavhumlash) jarayoni modellashtirish

Matematik modellashtirish va matematik statistika asoslari Jamiyat bilimlarini abstraksiyalash (mavhumlash) jarayoni Hozirda inson faoliyatining deyarli barcha sohalarida kompyuter keng qo'llanilmoqda. Kompyuterdan, yangi texnologik jarayonlarni o'rganishda va iqtisodiy masalalarni rejalashtirish, har xil darajadagi ishlab chiqarishni boshqarish uchun optimal variantlarni izlab topishda keng foydalanilmoqda. Ayniqsa, murakkab obyektlar bo'lmish radiotexnika, aviasozlik, platina, ko'priklar, va boshqa shunga o'xshash inshootlar hisob-kitobini kompyuterdan foydalanmasdan amalga oshirib bo'lmaydi. O'ta tezkor va keng hajmdagi xotiraga ega zamonaviy kompyuterlar fizika, kimyo, mexanika, texnika, iqtisod va boshqa ko'plab soha muammolarini tadqiq qilish va hal etishda matematik usullarni qo'llash uchun keng yo'l ochib bermoqda. Kompyuterdan foydalanishning muhim yo'nalishlaridan biri -bu obyekt, hodisa yoki jarayonlarni modellashtirishdir. Inson bevosita kuzata olmaydigan fizik, kimyoviy, biologik va boshqa jarayonlar kompyuterda modellashtirilishi mumkin. Modellashtirish kompyuterda masalani yechishning muhim tarkibiy qismi hisoblanadi. Shu sababli zamonaviy muhandis nafaqat hisoblash matematikasining sonli va taqribiy usullarini, balki obyekt va jarayonlarning matematik modellarini tuzishni, kompyuterli matematik tizimlardan foydalanish hamda hisoblash tajribalarini o'tkazishni bilishi lozim. Shu bois, hozirgi faoliyatni matematik modellashtirishsiz tasavvur etib bo'lmaydi. Ushbu metodologiyaning mohiyati berilgan obyektni uning inikosi bo'lmish matematik model bilan almashtirishdan iborat. Real borliqdagi barcha obyektlar, jarayonlar va hodisalarning matematik modellarini qurib so'ng kompyuter yordamida ushbu modellarni o'rnatish va hisoblash tajribasi orqali qaralayotgan jarayon, obyekt va hodisalar xususiyatlarini tadqiq qilish o'ta muhim masalalardan biri hisoblanadi. Chunki bazi obyektlar ustida natural tajriba o'tkazish bir tomondan o'ta qimmat tursa, ikkinchi tomondan etarlicha xavflidir. Bularga misol qilib, termoyadro qurolining tajribasi, har xil ekologik tajribalar, biologik qurollarni misol qilib ko'rsatish mumkin. Bu tajribalar to'g'risida fikr yuritishning o'zi dahshatli. Shuning uchun ham matematik modellashtirish eng arzon va eng xavfsiz hisoblanadi. Jamiyat bilimlarini abstraksiyalash (mavhumlash) jarayoni Takidlash joizki, o'ta tezkor va katta xotiraga ega keng imkoniyatli zamonaviy kompyuterlar, ular uchun yaratilayotgan tizimli, instrumental, amaliy dasturlar, zamonaviy dasturlash tillari va ularning kompilyatorlari, dasturlash texnologiyalari, umuman olganda barcha axborot texnologiyalaridan foydalanishdan maqsad matematik modellashtirishni amalga oshirishdir. Demak, inson faoliyati uchun o'ta muhim murakkab tizimlarni matematik modellashtirishdan maqsad esa o'z navbatida tegishli qaror qabul qilish (odam tomonidan) va bashorat (prognoz) qilish. Bundan tashqari iqtisodiy, ekologik va texnik tizimlarni mavjud klassik usullar bilan tadqiq qilib bo'lmaydi. Bu esa o'z navbatida matematik modellashtirish keng manoda axboratiy modellashtirish ilmiy-texnika rivojining ajralmas qismi ekanini ko'rsatadi. Odatda, amaliy matematikani masalalarini kompyuter yordamida yechish quyidagi texnologik zanjir asosida olib boriladi: tadqiqot obyekti - fizik model - matematik model - algoritm - dastur - hisoblash tajribalari - natijalarni tajriba va boshqa ma'lumotlar bilan solishtirish. Bu yerda matematik texnologiya (zanjirning hisoblash qismi) esa matematik ...