Haroratni o'lchash. Termometrlarning turlari, ularni tuzilishi va ishlash prinsipilar

haroratni o'lchash. Termometrlarning turlari, ularni tuzilishi va ishlash prinsipilar harorat - texnologik jarayonni muhim parametri bo'lib, molekulalarni issiqlik harakatidan hosil buladigan va ichki kinetik energiya bilan 2 3 1-rasm. Monometrik termometr. belgilanadigan kizdirilganlik darajasi orqali xarakterlanadi. Molekulalarning o'rtacha kinetik energiyasi va ideal gaz temperaturasi orasidagi bog'lanish kuydagi formula bilan ifodalanadi: E=32 k. T bu yerda : k-1.38. 10-23 J . K-1, Boltsman doimiysi, T-jismni mutlok haroratii. harorat issiqlik almashish, issiqlik o'tkazish jarayonlarining xam sifat, xam miqdoriy tomonlarini xarakterlaydigan parametrdir. haroratni bevosita o'lchash mumkin emas, uni jismning haroratiga bir qiymatli bog'liq bo'lgan boshqa fizik parametrlar bo'yicha aniqlash mumkin. Masalan, xajm, uzunlik, elektr qarshilik, elektr yurituvchi kuch, nurlanishni elektr ravshanligi va boshqalar. harorat ulchaydigan asbobni 1598 yilda Galiley birinchi bo'lib tavsiya etgan, keyinchalik M. V. Lomonosov, B. Farengeytlar termometrni ishlab chiqishgan. haroratni o'lchash asboblari ishlash prinsipiga asosan quyidagi turlarga bulinadi: Kengayish termometrlari Monometrik termometrlar Termoelektrik termometrlar qarshilik termometrlari Nurlanish termometrlari a) Kengayish termometrlari. Bu termometrlar harorat o'zgarishi bilan suyuqlik yoki qattiq jismlar xajmining yoki chiziqli ulchamlarining o'zgarishiga asoslangan. Kengayish termometrlarining suyuqlikli, dilatometrik va bimetalli turlari mavjud. Foydalanish chegarasi -200o S dan 100o S gacha. b) Monometrik termometrlar. Bu termometrlar moddalar xajmi uzgarmas bo'lganda harorat o'zgarishi bilan bosimning o'zgarishiga asoslangan. Bunday termometrlarning suyuqlikli, bo'g'li (kondensansion) va gazli turlari mavjud. Bu asboblar suyuqlik va gazsimon muhitlarning-150 oS dan 100 oS gacha bo'lgan haroratini o'lchash uchun foydalaniladi. Monometrik termometrlarni kursatuvchi va o'zi yozar qilib ishlanadi va ular turli soshalarda keng kullaniladi. 1-rasmda monometrik termometrni sxemasi keltirilgan. Monometrik termometrlar termobalon (1), kapillyar naycha (2) va monometrik (3) kismlardan iborat. v) Termoelektrik termometrlar. Bunday termometrlarni ishlash prinsipi temperatura ta'sirida termoelektrik yurituvchi kuchni o'zgarishiga asoslangan, yani 1821 yilda Zeebek tomonidan kashf etilgan termoelektr hodisasiga asoslangan. Termoelektrik termometrlar yordamida turli sohalarda -200o S dan 2500o S gacha temperaturalarni o'lchash mumkin. 2-rasmda termoelektrik termometrni sxemasi keltirilgan. Termopara-shar xil o'tkazuvchanlikka ega bo'lgan materialdan (metall yoki kotishmadan yasalgan sim) iborat bo'lgan va bir uchi kavsharlangan qurilmadir. Termoparani temperaturasi ulchanayotgan muhitga tegib turgan uchi (kavsharlangan uchi) T1 issik ulanma, uzgarmas muhitdagi uchi (o'lchov asbobiga ulangan joyi) T2 sovuk ulanma deyiladi. Agarda issik va sovuk ulanmalarda temperatura turlicha bulsa (T 1 T2) termoparada termo elektr yurituvchi kuch (TEYuK) paydo bo'ladi. Odatda sovuk ulan-mani temperaturasi uzgarmas (T2 =const) va o'lchash bajarilayotgan xona Ttemperaturasiga teng bo'ladi. Termo- Tparadamillivoltmetr hosil bo'lgan yoki EYuK o'lchov asbobi (2) ( potentsiometr Zamonaviy o'lchash) 1-2- Rasmtermopara. Termoelektrik, 2- o'lchov asbobi termopara. yordamidatexnikasi ulchanadi termoparalar. tayorlanadigan materiallarga quyidagi talablarni kuyadi: ♦ ...