O'rta asr O'rta Osiyolik allomalar hayoti va ijodidan namunalar

O'rta asr o'rta osiyolik allomalar hayoti va ijodidan namunalar Reja: Beruniy hayoti va ijodi; Hayyom hayoti va ijodi; Tusiy hayoti va ijodi. O'rta asrda yashab ijod etgan mashhur olimlardan yana biri xorazmlik buyuk ensikliopedist Abu Rayxon Muhammad ibn Ahmad Beruniy (973-1048) dir. U 973 yil 4 - sentyabrda Xorazmning kadimiy Kot (keyingi Shabboz, hozirgi Beruniy) shahrida tug'ildi. Bu davrda Kot Xorazmning poytaxti bo'lib, Somoniylar davlatiga qarashli edi. beruniy hayoti va ijodini quyidagi bosqichlarga bo'lish mumkin: bolalik va o'smirlik yillari, Rayga ketishi (hozirgi) va Jurjonga kelishi (hozirgi), 1010 - 1017 yillarda Xorazmda yashagan davri, Kazanda yashagan davri va hayotining sunggi yillari. Otadan yosh kolgan Beruniyni astronom va matematik Abu Nasr ibn Irok o'z tarbiyasiga oladi va unga alohidaixlos bilan o'z bilimlarini urgatadi. X asrning birinchi yarmida Xorazmda ikki mustaqil xukmdor mavjud edi: Janubiy Xorazmshoxi Abu Abdulla Muhammad (poytaxti Kod) va Shimoliy Xorazm amiri Mamun ibn Muhammad (poytaxti Gurganj-Urganch) 995 yilda bu ikki hukmdor o'rtasida taxt uchun kurash Mamun ibn Muhammad g'alabasi bilan tugadi. Poytaxti Gurganj bo'lgan yagona Xorazm, Mamun esa Xorazmshox deb elon kilindi. Yosh olim o'z vatanini tashlab ketishga majbur buldi. Tehron yaqinidagi Ray shaxrida keksayib kolgan matematik va astranom Abu Muhammad Hamid Xujandiy bilan tanishadi. U bilan birgalikda Ray shahridagi rasadxonadakuzatish vao'lchash ishlarini olib boradi (995-977 yil) bu yerda u Xujandiy yasagan va Rayning hokimi Faxr ad-Davalga atab «Sudsi faxriy», yani «Faxriy Sakstanti» nomli katta astranomik asbob kiziktiradi. Bu asbobni urganib uni takomillashtirish borasidagi fikrlarni «Faxriy sakstanti bayoni haqida» nomli alohida asarida bayon etadi. 997-998 yillarda yana Kodga qaytadi. Ammo 998-1004 yillarda Jurjonda Kobus ibn Vashmgir saroyida xizmat qiladi. Shu yerda u uzining birinchi yirik asari «Al-Osarul bokiya» («qadimgi xalqlardan kolgan yodgorliklar») ni Kobusga takdim etadi. 1005 yili Abul Abbos Mamun (kichik ug'li) Xorazm taxtiga utiradi. U o'z saroyiga Ibn Sino, Abu Saxl masihiy, Abu Nasr Mansur ibn Irok, yaabu Hammor kabi allomalarni tuplaydi. Shular bilan birga Beruniy ham 7 yil xizmat qiladi. 1017 yili G'aznaviy Xorazmni bosib oladi va Beruniy ham boshqa olimlar katori Kazanga asir sifatida junatilinadi. Og'ir sharoitga qaramasdan u ilmiy ishlarini davom ettiradi va 1025 yili «Geodeziya» asarini yozadi. G'aznaviy Hindistonni bosib olgandan sung Beruniy Hindistonga safar qiladi. U yerda hind fani va adabiy merosini o'rganadi, natijada «Hindiston» nomli mashhur asarini yozadi (1030 yil). oralikda bir necha asarlar yozgan bo'lib, bulardan matematikaga doiri «Doiraga ichki chizilgan sinik chiziqning xossasi yordamida uning vatarini aniqlash» dir (1027 yil). 1030 yili «Yulduzshunoslik san'ati negizlarini tushuntirish kitobi» («Kitob at-tafhim ...