Irsiyat va muhit

Reja: 1. Irsiyat haqida tushuncha. 2. Mendel qonunlari. 3. Irsiyatning sitologik asoslari. 4. Irsiy va nasliy kasalliklar haqida tushncha. 5. Irsiy va nasliy kasalliklarning oldini olish chora tadbirlari. 6. Irsiyat va muhitning o'zaro bog'liqligi. 7. Sog'lom avlod uchun davlat dasturi va boshqalar. Tayanch tushunchalar: Irsiyat, gen, muhit, dominanta, retsessiv, xromosoma, mutatsiya, irsiy va nasliy kasalliklar, D.N.K. R.N.K. Barcha hujayralar, to'qimalar, organizmlar ko'payish xususiyatiga ega. Tirik organizmlar ko'payishi orqali o'ziga ohshash organizmlarni hosil qiladi. hujayra ikki xil: oddiy va murakkab bo'linish yo'li bilan ko'payyadi. Oddiy - ya'ni amitoz ipsimon tuzilmasiz bo'linishidir, bunda avval yadrochalar cho'ziladi, so'ng protoplazma va yadrochalar ikkikga bo'linishidan ikkikta qiz hujayra hosil bo'ladi. Murakkab bo'linish, ya'ni mitoz -kariokinez bo'linish bo'linish 4 bosqichda amalga oshadi. Hozirgi zamon biologiyasi va medisinasining asosiy muommalaridan biri organizmning rivojlanishini boshqarish yo'llarini bilib o;ish isiyat masalasidir. Irsiyat organizmlarning o'z belgi va xususiyatlarini nasldan-naslga o'tqazish hossasidir. Irsiyat tufayli organizmning belgi xususiyatlari avloddan- avlodga o'zgarmagan holda o'tadi. Organizm belgi - xususiyatlarining bir qancha avlodda turg'un saqlanib kelishi irsiyatning bir tomoni bo'lib, ikkinchi tomoni organizmlarning ontogenezida ma'lum moddalar almashinuvini xarakterini va rivojlanish tipini ta'minlashdir. Bularning hammasi irsiyat tufayli aniqlanadi. Har bir organizmning aniq rivojlanish tartibi uning irsiyati bilan xarakterlanadi. Aks holda organizmlar avlodida o'zgarish vujudga kelgan bo'lar edi. Organizmning ikki xususiyati irsiyat va o'garuvchanlikni o'rganadigan fan - genetika fani deyiladi. XYII asrning oxiri va XIX asrning boshlarida biologiya fani ulug' tabiatshunos va filosof Jan Batist Lamarkning g'oyalari bilan boyidi. Jan Batist Lamarkning evolyutsiyani organizmlar yoki organlarning tashqi muhit ta'siri ostida ma'lum tomonga o'zgarib borishidir deb faraz qildi. Paydo bo'lgan o'garishlar nasldan- naslga o'tib, avlodlarda mustahkamlanadigan bo'lib qoladi. Irsiyat plastik, muloyim bo'ladi, muhit organizmlarni yashash sharoitlariga hammadan ko'p moslashib oladigan qilib etishtiradi. Lamark ta'limoti tarafdorlari va izdoshlari uning g'oyalarini to'g'riligini tajriba yo'li bilan tasdiqlab berishga bir necha marta o'rinib ko'rishgan bo'lsada, bu ta'limot ishonchli dalillarga ega bo'lolmay qoldi. Lamark vafotidan keyin yarim asr o'tfach Charz Darvinning Turlarni kelib chiqishi haqida degan mashhur asari bosilib chiqdi. Darvin fanga evolyutsiyaning qudratli omili tashqi muhit ta'siri bilan bog'langan tabiiy tanlashdadir degan fikrni kiritdi. Darvin tirik organizmlarda kelib chiqadigan o'zgarishlar tasodifiy deb tahmin qildi. Biror tomonga yo'nalmagan tasodifiy ravishda ro'y beradigan o'zgarishlar butun tabiiy yo'nalishini belgilab beradi. Bir turning boshqa vakillaridan ustunlikka ega bo'lib qolgan individlari yashab qoladi va nasl beradi, foydali belgi bu naslda ham namoyon bo'ladi. Darvin g'oyalari hozirgi kunda ham to'la-to'kis e'tirof etiladi. Biroq o'tgan asrning o'rtalarida Darvin ta'limoti qattiq tanqidga uchradi. Uning ko'pgina tomonlari tushunib bo'lmaydigandek ...