Murakkablashgan sodda gaplar

MURAKKABLASHGAN SODDA GAPLAR REJA: 1.Uyushiq bo'laklar, ularning qo'llanish usullari va ko'rinishlari. 2. Ajratilgan bo'laklar va ularning ajralishidagi sintaktik holatlar. 3. Ajratilgan bosh bo'laklar, ikkinchi darajali bo'laklar. 4. Undalmaning va kirishlarning ifodalanishi. T a ya n ch t u sh u n ch a l a r: Uyushiq bo'laklar - gapda bir xil so'roqqa javob bo'lib, bir xil sintaktik vazifani bajarib, teng bog'lovchilar yoki sanash ohangi bilan bog'langan bo'laklardir. Uyushiq ega va kesimlar - bir sodda gap tarkibida birdan ortiq kelgan ega yoki kesimlar. Uyushiq ikkinchi darajali bo'laklar - bir sodda gap tarkibida birdan ortiq ikkinchi darajali bo'laklar Umumlashtiruvchi so'z - uyushiq bo'laklar uchun umumiy tushunchani ifodalaydi, ularni tinglovchi shaxsga qaratilgan bo'ladi. Gap tarkibida bir turdagi bo'laklar birdan ortiq holda qator keladi. Bir turdagi bo'laklar gapning uyushiq bo'laklarini tashkil qiladi. Bunday bo'laklar ishtirok etgan gap uyushiq bo'lakli gap sanaladi: O'tmishda xalqimiz orasidan Beruniy va Navoiy, Ulug'bek va Furqatlar yetishib chiqqan (Y.). Uyushgan bo'laklar o'zaro tenglanish, boshqa gap bo'laklari bilan ergashish hamda tobelanish asosida sintaktik aloqaga kirishadilar: Sen menga havodan, suvdan ham zarursan, sen mening quvonchimsan, fikrim va orzu -umidim, baxtimsan, Po'lat! (Sh.R.). Bu gapda havodan, suvdan, quvonchimsan, fikrim va orzu - umidimsan, baxtimsan tenglanish asosida, birinchi guruh uyushgan bo'laklar zarursan bilan ergashish, ikkinchi guruh uyushgan bo'laklar esa mening bilan munosabatlashish, sen bilan moslashuv yo'li bilan sintaktik aloqaga kirishgan. Uyushiq bo'lak komponentlari, odatda, bir xil grammatik shaklda bo'ladi va bir xil sintaktik vazifani bajaradi. Uyushiq bo'laklar biror morfologik shakl yoki ko'makchi bilan kelishi kerak bo'lsa, ular ba'zan har bir komponentga alohida - alohida qo'shiladi, ba'zan esa eng oxirgi komponentga qo'shiladi: Odamlar qorda ham, bo'ronda ham ayni fidokorlik bilan ishlar edilar (O.). Aka bilan ukani bir - biridan judo qilasan (S.A.). Uyushiq bo'laklar ifodalagan narsa - predmetlarga alohida diqqat qilinganda, har bir komponenti grammatik formani oladi. Bunday vaqtda har bir komponent mantiqiy urg'uli bo'lib, kuchli ta'kid bilan aytiladi: Na otasini, na akasini taniydi. Shuningdek, grammatik shaklning uyushiq bo'laklarning har biriga yoki faqat oxirgisiga qo'shilishi bog'lovchilarning turiga, ularning qo'llanish xususiyatiga ham bog'liqdir: Ibodulla ayvonga chiqqach, Bo'ronbek bilan o'tapning yo'lini to'sdi (H.G'.). Uyushiq bo'laklar quyidagi xususiyatlari bilan xarakterlanadi: 1. Uyushiq bo'lak gapda bir xil sintaktik vazifani bajaradi. 2. Uyushiq bo'lak komponentlari o'zaro teng aloqada bo'ladi va teng bog'lovchilar yordamida bog'lanadi. 3. Uyushiq bo'lak o'zi uchun umumiy hisoblangan bo'lak bilan bir xil munosabatda bo'ladi. 4. Uyushiq bo'laklar sanash intonatsiyasi orqali talaffuz qilinadi. 5. Uyushiq bo'laklar, odatda, bir xil so'z turkumlaridan ifodalanadi. Uyushiq bo'laklarning ma'no munosabatlari. Uyushiq ...