Hol va uning ifodalanishi

2-bosqich 1-semestr 10-mavzu: Hol va uning ifodalanishi Ona tili Abdukadirova M.M Reja: 1.Hol haqida ma'lumot. 2.Holning ma'no turlari. 3.Mustaqil va nomustaqil hol. 4.Holning tuzilishiga ko'ra turlari. YANGI MAVZU BAYONI: HOL Esda saqlang. Gapning kesimidan anglashilgan harakatning belgisini bildiruvchi gap bo'lagiga hol deyiladi. Juda muhim. Hol doimo fe'l kesimga bog'lanadi. Masalan, Quyosh ko'kdan mo'ralab qarar gapida qarar so'ziga mo'ralab so'zi bog'lanib, undan anglashilgan harakatning tarzini, ko'kdan so'zi qarar so'ziga bog'lanib, uning o'rnini bildiradi. qarar mo'ralab ko'kdan Ba'zan hol ot kesimlarga ham bog'lanishi mumkin. Bunday vaqtda hol ot kesimdan anglashilgan predmetning o'rnini bildiradi. Masalan: Andijonda o't yoqsam, O'shda tutuni. HOL VA UNING TURLARI (HOL KESIM BELGISI) -Qayerga? Qayerdan? Qayoqqa? Qayerda? I Sababholi O'RIN HOLI M: U Toshkentga uchdi. (ot, sifatdosh) (O'RIN RAVISHI, OT) -Qachon? Qachongacha? Qachondanberi? Qayvaqt? -Nimaga? Ne sababdan? Nimauchun? M: Bugunmaktabga barvaqt keldik. -lik,-sizlik,-gan+(lik)+(-dan) qo'shimchasiorqali: Payt holi -Qancha? Qanchalab? Necha? Necha M: ShodligidanqulTarlon, to'xtamadi (ot, payt ravishi va yig'idan. marta? 2. -qani,-ganligi+sababli, tufayli, ravishdosh) M: Yuzmartaeshitgandan, birmarta uchun. ko'rganafzal. M: Litseydao''qiganikeldi Miqdor holi -Qanday? Qayholda? Qaytarzda? (son, miqdor-daraja M: U do'stlarcha hayrlashdi. Alisher ravishlari) shoshmasdanbir-bir salomlashdi. Maqsad holi Vaziyat holi (ot, sifat, ravish, Nega? Nimamaqsadda? Nimauchun? ravishdosh, taqlid) Nimaqilgani? M: Tobiyo'qligiuchunkelmadi. Qarornitasdiqlashuchunqo'l ko'tardi. Holning ma'no turlari: 1. Ravish holi Fe'l-kesimdan anglashilgan Qanday? Qanday ravish, -ib, taqlid Tez o'qidi, yugurib keldi, harakatningqaytarzda qilib? Qay holda? so'zlar g'ir-g'ir esdi bajarilishiniifodalaydi 2. o'rin holi Kesimdan anglashilgan harakat- Qayerda? Qayerdan? o'rin oti +da Bozordan oldim. Dala tomon holatning bajarilish o'rnini bildiradi. Qayerga? +dan, o'rin ravishi+ ketdi. ga sari, tomon 3. Payt holi Fe'l-kesimdan anglashilgan harakat- Qachon? Qachongacha? payt oti+da, +dan, Tongda, ayozda, hozirgacha, holatning bajarilish paytini bildiradi Qachondan? payt ravishi+ charchaguncha gacha,guncha 4. Sabab holi Fe'l-kesimdan anglashilgan harakat- Nimag? Nima uchun? -ligi(sabab-li, uchun, Yaxshio'qiganligidan holatning bajarilish yoki Nima sabab? tufayli), oliygohga kirdi. bajarilmaslik sababini bildiradi -ligidan, -ib 5. Maqsad holi Fe'l-kesimdan anglashilgan harakat- Nima maqsadda? Nima -gani, -sin deb,(-i)sh o'qigani ketdi. o'qish holatning bajarilish maqsadini uchun? maqsadida, uchun maqsadida ketdi. bildiradi. O'rin holi Vaziyat (ravish, tarz) holi ish-harakatning qanday tarzda ish-harakatning bajarilish o'rnini bildiradi: bajarilganligini bildiradi: qay qayerda? qayerga? qayerdan? so'roqlariga holda? qanday? qanday qilib? javob bo'lib, quyidagicha ifodalanadi: so'roqlariga javob bo'ladi. Quyidagicha ifodalanadi: ot bilan: uyga bormoq, maktabdan holat ravishlari bilan: astoydil chiqmoq. gapirmoq, ketma-ket joylashmoq, o'rin ravishlari bilan: olisdan ko'rinmoq, tez yurmoq, sekin gapirmoq. ichkarida o'tirmoq. ravishdosh bilan: shoshib  o'rin holi o'zi ergashgan so'zga boshqaruv chiqmoq, yura-yura charchamoq, yo'li bilan bog'lanadi. tusmollab sanamoq. o'rin holi makon, zamon kelishiklari ...