Aniqlovchi va uning turlari

2-bosqich 1-semester. 11-mavzu: Aniqlovchi va uning turlari Ona tili Abdukadirova M.M Reja: 1.Aniqlovchi haqida ma'lumot berish. 2.Aniqlovchining ma'no turlarini. 3.Izohlovchi haqida ma'lumot Ma'lum bir gap bo'lagi vazifasida kelgan predmetni bildiruvchi so'zlarga bog'lanib, uning belgisini bildirgan bo'lak aniqlovchi hisoblanadi. Masalan, Shakar qovunlarning mayin hidlari sabo bilan tarqalar sekin gapida nima tarqaladi? so'rog'iga shakar qovunlarning mayin hidlari birikmasi javob bo'ladi. Demak, bu birikmaning hammasi yaxlit holda birikmali ega vazifasida keladi. Birikmali ega, o'z navbatida, aniqlovchi va aniqlanmish qismlariga bo'linadi: shakar qovunlarning (qaratqich aniqlovchi) mayin hidlari (aniqlanmish). Qaratqich aniqlovchi ham, aniqlanmish ham birikmali bo'lib, ular sifatlovchi va sifatlanmishlardan tashkil topgan. Shakar (sifatlovchi) qovunlarning (sifatlanmish), mayin (sifatlovchi) hidlari (sifatlanmish). ANIQLOVCHINING IFODALANISHI - 1 ANIQLOVCH I Gapdagi birorbo'lakning boshqasiga QARATQICH SIFATLOVCHI qarashliekaninibildiradi: ANIQLOVCHI ANIQ1LOVCHI Radiodan mayin kuytaralmoqda. Kimning? Nimaning? Qanday? Qanaqa? Qaysi? Qaerning? Qaratqich- Necha? Nechanchi? Qancha? aniqlovchi tomonidan Qaerdagi? aniqlanganbo'lak IFODALANISHI: IFODALANISHI: q a r a t q i ch deyiladi. Said boshliqning so'zinidiqqat Son, sifat, olmosh, Ot, olmosh bilaneshitdi. sifatdosh, ravish: -Biz zukkovabarkamolavlodni Saksonningyarmiqirq. tarbiyalayapmiz. Otlashgan so'z Tosh yo'ldanqo'qonaravalar Og'zibo'shningichida gap o'tibbormoqda. otmas… Ot Ibora Undaquloqqalag'mon iladigan odatbor. ! Bolalar uyi bu yerdan ancha olisda. Ibora (-ning qo'shimchasisiz ham ishlatiladi) Aniqlovchilar sifat, olmosh va sifatdoshlar bilan ifodalanadi. Aniqlovchilar predmetning qanday belgisini ifodalashiga ko'ra uch turli bo'ladi: a) sifatlovchi aniqlovchilar; b) qaratqich aniqlovchilar; d) izohlovchi aniqlovchilar. SIFATLOVHI ANIQLOVCHI QARATQICH IZOHLOVCHI Esda saqlang.Bir predmetning boshqa predmetga qarashlilik belgisini bildirgan aniqlovchiga qaratqich aniqlovchi deyiladi.Masalan, Mirzacho'lning shamoli. O'rik guli kabi. Juda muhim. Qaratqich aniqlovchi qaratqich, qaratqich aniqlovchi bog'langan bo'lak esa qaralmish deyiladi. Qaratqich va qaralmish munosabati qaratqichli birikma hisoblanadi. Qaratqich aniqlovchi qaratqich kelishigi shaklini, qaralmish egalik qo'shimchasi shaklini olgan bo'ladi. Ba'zan bu shakllar ifodalanmasligi mumkin. Qaratqich va egalik shakllarining ifodalanishi quyidagicha bo'ladi: a) ot+qaratqich-ot+egalik Litseyning ko'rinishi b) ot+qaratqich-ot+ Quyoshning nuri d) ot+ - ot+egalik Shahar ko'chalari e) ot+ - ot+ Bozor ko'cha Juda muhim. Qaratqichda qaratqich kelishigi doimo tushib qola bermaydi. Agar qaratqich atoqli otlar, olmoshlar, otlashgan so'zlar bilan ifodalangan bo'lsa, albatta, qaratqich kelishigi bilan qo'llanadi.Shuningdek, qaratqich va qaralmish o'rtasida boshqa bir so'z bo'lsa, qaratqich kelishigi tushib qolmaydi. Masalan, Mirzacho'l shamoli, Mirzacho'lning sovuq shamoli. Qaratqich bilan qaralmish o'zaro shaxs-sonda moslashadi. Masalan: Mening daftarim, sening daftaring, uning daftari. ANIQLOVCHINING IFODALANISHI-2 SIFAT -Qiziqarliroq topshiriq bering! SON - Alisherdan bitta qalam oldim. OLMOSH -Bu mashina dadamniki ! SIFATDOSH -So'zlayotgan kishi menga qaradi. OT -Zavod ishchilari shanbalikda faol qatnashdilar. Mashqlar I.Ko'chiring. Aniqlovchilarni topib, so'rog'i, ifodalanishi va qaysi so'z bilan bog'lanib kelganini ayting. Alisher rastalardan ildam o'tib bordi. Bozor chekkasidagi qo'l yozma ...