Ajratilgan bo'lakli gaplar. Tartibini o'zgartirish va izohlash orqali gap bo'laklarini ajratish

2-bosqich 1-semestr 16-mavzu: Ajratilgan bo'lakli gaplar. Tartibini o'zgartirish va izohlash orqali gap bo'laklarini ajratish. Ona tili Abdukadirova M.M Reja: 1.Ajratilgan bo'laklar va ularning mazmuniy murakkablashuvi. 2. Izohlash orqali gap bo'laklarini ajratish haqida ma'lumot. 3.Tartibni o'zgartirish orqali gap bo'laklarini ajratish. 4.Ajratilgan bo'lakli gaplarda tinish belgilarining ishlatilishi. 1-topshiriq. Men, Dilafro'z Sobirova, 1992-yilda tug'ildim. Yuqoridagi gapda Men bilan Dilafruz Sobirova boshqa- boshqa kishilarmi yoki bir kishining ikki xil nomimi? Agar bir kishining ikki xil nomi bo'lsa, nomlar o'rtasidagi farqni ayting. Esda saqlang. Gap tarkibidagi ma'lum bo'lakning ma'- nosini ta'kidlab, izohlab keluvchi, boshqa bo'laklardan to'xtam va ohang jihatidan ajralib turuvchi bo'laklarga ajratilgan bo'laklar, shunday bo'lakli gaplarga esa ajratilgan bo'lakli gaplar deyiladi. Ajratilgan bo'laklar ishtirok etgan gaplar mazmunan murakkablashadi. Gapning asosiy qismi ifodalagan axborotga ajratilgan bo'lakdan anglashilgan qo'shimcha axborot qo'shiladi Masalan, Тursunali akaga, shunday katta olimga, kuyov bo'lish hazil gap emas. (O'.Usmonov) Bu gapda birinchi axborot Тursunali akaga kuyov bo'lish hazil gap emasligi gapning asosiy qismi orqali, ikkinchi axborot esa Тursunali akaning katta olimligi ajratilgan bo'lak orqali ifodalanadi.Yuqorida bayon qilinganidek, ajratilgan bo'laklar ikki xil vazifani bajaradi: a) ma'lum bir bo'lak ma'nosini ta'kidlash, bo'rttirish; b) ma'lum bir bo'lakning umumiy ma'nosini izohlash, konkretlashtirish, tushunarsiz ma'nosini tushuntirish. Ajratilgan gap bo'laklari vazifalari bo'lak umumiy ma'nosini ma'nosini ta'kidlash tushuntirish Ajratilgan bo'lakning bu ikki xil vazifasi uning ajratish usuli orqali ham bilinib turadi. Esda saqlang. Ajratilgan bo'laklar yuqoridagi vazifaga muvofiq ikki xil yo'l bilan ajratiladi: a) tartibni o'zgartirish; b) bir nomni boshqacha nomlash. Gap bo'laklarini ajratish usullari Tartibni Bir nomni o'zgartirish: boshqacha Bu o'zbek nomlash: yigiti― Bog'chadagi tanti, do'stimni ― mehribon Qodirni . ko'rib qoldim . Sifatlovchi aniqlovchi, odatda, aniqlanmishdan oldin keladi. Ba'zan tinglovchining diqqati sifatlovchiga tortilganda, so'zlovchi uning odatdagi tartibini o'zgartirib, sifatlanmishdan keyin keltiradi. Natijada sifatlovchi gapning boshqa bo'laklaridan boshqacha ohang bilan ajralib qoladi. Sifatlovchining ma'nosi odatdagi tartib bo'yicha qo'llangan sifatlovchiga nisbatan bo'rttiriladi, alohida ta'kidlanadi. Gapdagi eng ahamiyatli, yangi axborot tashuvchi qismga aylanadi. Juda muhim. Ajratilgan sifatlovchi aniqlovchilar yozuvda boshqa bo'laklardan doimo vergul bilan, agar sifatlovchi aniqlovchilarni o'zi uyushgan bo'lib, ichida vergul bilan ajratilgan bo'lsa, ajratilgan bo'lak boshqa bo'laklardan tire bilan ajratiladi. Nutq jarayonida ko'pchilikka noma'lum bo'lgan so'zni qo'llasangiz, tinglovchiga tushunarli bo'lish uchun uning yoniga ma'lum bo'lgan so'zni qo'yib bayon qilasiz. Masalan, Lingvistika - tilshunoslik, mening sevgan fanim bo'ladi. Ba'zan ma'nosi umumiyroq bo'lgan so'zning ma'nosini aniqlashtirish uchun uning yoniga konkretroq, aniqroq ma'no bildiruvchi so'zni keltirasiz.Masalan:Litseydagi dugonamni - Nodirani ko'rib qoldim. Ayrim hollarda esa ma'lum bir narsani boshqa narsaga o'xshatib, ularning nomini yonma-yon ishlatamiz. Masalan: Shu ...