Orfoepiya. Talaffuz me'yorlari. Ohang va uning nutqdagi ahamiyati

Mavzu: Orfoepiya.Talaffuz me'yorlari. Ohang va uning nutqdagi ahamiyati. O'qituvchi: Ruzikulova G. F. Orfoepiya (orto yun. epos - nutq, talaffuz) - 1)tilshunoslikning adabiy talaffuz me'yorlarini o'rganuvchi bo'limi; 2) muayyan milliy tilning talaffuz me'yorlariga mos holda bir xil talaffuzni ta'min-lovchi qoidalar tizimi va ularga rioya qilish. Orfoepik me'yorlar aslida xalq jonli tili faktlari asosida yaratiladi - jonli tildagi turlicha talaffuz ko'rinishlaridan adabiy til an'analariga, taraqqiyot traditsiyalariga mos keladiganlari tanlanadi Masalan, o'zbek shevalarida bir so'z turlicha talaffuz qilinadi: yo'q-jo'q, ko'z-go'z, ota-ata, aka-oka, anor-onar kabi. Hozirgi zamon davom fe'li qo'shimchasi shevalarda -yap(ti), - op(ti), -utti, -vot(ti) shakllarida qo'llanadi: boryapti, boropti, borutti, borvotti kabi. Adabiy tilda shulardan yo'q, ko'z, ota, aka, anor boryapti variantlari adabiy talaffuz me'yori (orfoepik norma) sifatida saralangan. To'g'ri talaffuz nutq madaniyatining muhim belgilaridan biri sanaladi. Adabiy tilda to'g'ri yozish qanchalik muhim bo'lsa, to'g'ri talaffuz ham shunchalik ahamiyatlidir. Shuning uchun ham o'quvchi va talabalarda to'g'ri talaffuz ko'nikmalarining shakl la nt i ri 1 ish iga ta'limning barcha bosqichlarida jiddiy e'tibor beriladi. ORFOEPIYA Boshqa tillardan Unli tovushlar o'zlashtirilgan orfoepiyasi ayrim so'zlar orfoepiyasi Undosh So'z qismlari tovushlar talaffuzi orfoepiyasi Qisqa talaffuz- urg'usiz bo'g'indagi unlining qisqa va kuchsiz (bilinar- bilinmas) talaffuz etilishi. Cho'ziqtalaffuz- urg'uli bo'g'indagi unlining urg'usiz bo'g'indagi unlidan cho'ziqroq bo'lishi. Bu xususiyat ruscha leksik o'zlashmalarda, ayniqsa, sezilarli bo'ladi. Ingichka talaffuz- unli tovushlarning sayoz til orqa «k», «g», «ng», til o'rta «y» va bo'g'iz undoshi «h» bilan yondosh bo'lganda old qator fonematarzida ingichka talaffuz etilishi. Yo'g'ontalaffuz- unli tovushlarning chuqur til orqa «q», «g'», «x» undoshlari ta'sirida orqa qator fonema tarzida yo'g'onlashuvi. Jarangsizlanish- ayrimjarangli undoshlarning so'z oxiridayoki assimilativ holatlarda jarangsiz undosh tarzida talaffuz etilishi. Intervokalholat- undosh fonemaning ikki unli orasida qo'llanishi. Bunday pozitsiyada (ko'p bo'g'inli so'zlarda) portlovchi «q» undoshi sirg'aluvi «g'» tarzida (qishloq qishlog'imiz kabi), jarangsiz «k» undoshi jarangli «g» tarzida (telpak telpagim kabi) talaffuz qilinadi. Ohang- bu nutqning ritmik va melodik tarkibiy qismlarining birikmasi: melodika, intensivlik, davomiylik, nutq tempi va tembr. Ohangning asosiy vazifasi - bu funksiya nutq oqimini tashkil qilish va ajratish. Ritm (sur'atlar bilan chambarchas bog'liq) - ta'kidlangan bo'g'inlarni ko'p yoki kamroq teng vaqt oralig'ida takrorlash. Temp va ritm intonatsiyaning vaqtinchalik (vaqtinchalik) tarkibiy qismidir. Ritmning tashkiliy funksiyasi nafaqat vaqt muttasilini nisbatan teng vaqt segmentlariga bo'lish qobiliyatida namoyon bo'ladi, balki ritmning kichik birliklarini (ritmik guruhlarni) kattaroqlariga → sintagmalarga, sintagmalarga → iboralarga, iboralarga aylantira oladi. superfazali iboralar, to'liq iborali iboralar → butun nutq kontekstida. Shubhasiz, ohang inson his-tuyg'ularining namoyon bo'lishi bilan bog'liq, shuning uchun intonatsiyaning yana bir funksiyasini hissiy ma'nolar va soyalarni ifoda ...