Atamalar va kasb-hunar so'zlarining ma'no vazifa xususiyatlari

Atamalar va kasb-hunar so'zlarining ma'noviy-vazifaviy xususiyatlari Reja: Atamalar va kasb-hunarga oid so'zlar leksik birlik sifatida. Atamalar ma'nosidagi chegaralanganlik va ularning baynalmilallik xususiyati. Kasb-hunarga oid so'zlarning vazifaviy uslublarda qo'llanilishi. Kasb-hunarga oid so'zlarning ilmiy va rasmiyuslublardagi vazifasi. Tayanch so'z va iboralar: ta'rifi, atama va termin, tarixiylik, atamalar shakllanishining xalq tarixi bilan bog'liqligi, Devonu lug'otit-turk, sohaviylik, tor doira, jamiyat taraqqiyoti, atamalar va dunyo tillari, boyish yo'llari, o'zlashtirish, milliylashtirish, jadidlar, Davlat tili haqidagi Qonun qabul qilinadigan keyingi o'zgarishlar, dubletlar, paralellar, o'rin egallash, xalqaro atamalar, vaqt sinovi, vaziyat, so'z valentligi va atama yasalishi, me'yor. Kasb-hunar atamalari,gilamchilik, kashtachilik, to'qimachilik, me'morchilik leksikasi, sohaviy me'yorlashgan atamalar, determinatsiya. Ilmiy adabiyotlarda ta'kidlanishicha, ma'lum fan, ishlab chiqarish sohasidagina qo'llaniladigan va asosan o'sha soha kishilari tushunadigan maxsus so'zlar terminlar - atamalar sifatida qaraladi. Hozirgacha termin tushunchasi tilshunoslikda turlicha talqin qilinmoqda - deb qayd etishadi. O'zbek tili leksikologiyasi asarining mualliflari. - Ba'zi tilshunoslar terminga ilm va texnikaga oid so'z va iboralarnigina emas, barcha uy-ro'zg'or asboblari nomlarini, ishlab chiqarishning hozirgi darajasidagi qurollarnigina emas, balki o'tmishdagi ibtidoiy qurollarning barcha nomlarini, shuningdek, kustarchilik kasb-hunarga oid so'zlarni ham kiritadilar. Agar masala shu taxlitda qo'yiladigan bo'lsa, har bir konkret predmet nomini termin deb atash lozim bo'lar edi. Gap terminning aniq bir ma'noni ifodalashida emas, bu jihatdan qaraladigan bo'lsa, kasb-hunar leksikasining ilmiy-texnikaviy terminlardan deyarli farqi yo'q, termin har qanday tushunchaning aniq atamasi sifatidagina emas, balki ilmiy tushunchani ifodalovchi vosita sifatida asosan yozma shaklda maydonga keladi. Demak, atama so'zini termin tushunchasi ma'nosida qo'llaganimizda, uni umuman narsa-predmetlar, voqea-hodisalarning nomi sifatida emas, balki aniq bir ilmiy tushunchani ifodalaydigan va ma'lum bir fan sohasiga tegishli bo'lgan birliklarni anglashimiz lozim. Shu ma'noda kasb-hunarga oid so'zlar atamalardan farqlanadi. Bu haqda quyiroqda to'xtalamiz. O'zbek tilshunosligida atamalarni o'rganishga doir ko'pgina ishlar amalgam oshirilgan. Ko'plab ilmiy kitoblar, risolalar, lug'atlar, ilmiy va ilmiy-ommabop maqolalar yozilgan, dissertatsiyalar himoya qilingan. Bu borada 200 dan ortiq lug'atlarning nashr etilishi fanimizning katta yutug'I hisoblanadi. O'zbek tiliga davlat tili maqomining berilishi, Lotin yozuvi asosidagi o'zbek alifbosiga o'tish to'g'risidagi Qonunning qabul qilinishi, O'zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi huzuridagi Atamalar qo'mitasi olib borayotgan yirik hajmdagi ishlar atamashunoslik sohasining yanada yuqori bosqichga ko'tarilishiga sabab bo'ldi. Atamalarning shakllanishi ham xalqning tarixi qadar qadimiydir. To'nyuquq, Kultegin, Bilga hoqon singari bitiktoshlarda xalqimiz mashg'ul bo'lgan hunarlarga oid atamalarni uchratamiz. Ular xalq tomonidan yaratilgan afsonalarda, qahramonlik qo'shiqlarida ham mavjud bo'lgan. Ularni mujassam qilgan Mahmud Qoshg'ariyning Devonu lug'otit-turk asari ularning bizgacha yetib kelishida katta tarixiy vazifani bajargan. Masalan, asardan ovchilik mavzusidagi parchalarni olib ko'raylik: Chag'ri berib qushlatu, Toyg'an izib tishlatu, Tilki, to'ng'iz toshlatu Ardan ...