So'z o'zagiga qo'shimcha qo'shganda yuz beradigan tovush o'zgarishlari

So'z o'zagiga qo'shimcha qo'shganda yuz beradigan tovush o'zgarishlari Dars rejasi: 1. O'zak va qo'shimchalar imlosi haqida. 2. O'zakka qo'shimcha qo'shganda yuz beradigan tovush o'zgarishlari haqida. 3. Mashqlar bajarish. Tayanch so'z va iboralar: Asos, qo'shimcha, tovush o'zgarishi, tovush tushishi, orttirilishi, unli va undoshning o'zgarib kelishi, qo'shimcha va uning turlari. ▲1. O'zakdagi unlining o'zgarishi: a unlisi bilan tugagan fe'llarga -v, -q, -qi qo'shimchalari qo'shilganda a unlisi o ga o'zgaradi va shunday yoziladi. Masalan: sina sinov, so'ra so'roq, aira taroq, sayra sayroqi kabi. i unlisi bilan tugagan fe'llarga qo'shilgan -v, -q qo'shimchalari i unlisini u ga aylantiradi. Masalan: sovi sovuq, to'qi to'quvchi, o'qi o'quv. Lekin og'riq, iliq, qaviq so'zlarining o'zagidagi i o'zgarmaydi. - illa qo'shimchasi orqali taqlidiy so'zlardan fe'l yasalganda (taqilla, chirilla kabi) asos so'z tarkibida v yoki y tovushi bo'lsa, bu qo'shimcha -ulla tarzida aytiladi va shunday yoziladi: gurulla, sovulla, lovulla kabi. Unli tovushlar bilan tugagan parvo, avzo, obro', mavzu, mavqe kabi fors-arab tillaridan o'zlashgan so'zlarga egalik qo'shimchalari qo'shilganda quyidagicha yoziladi: I va II shaxs qo'shimchalari qo'shilganda ushbu so'zlardan so'ng y tovushi qo'shib aytiladi va shunday yoziladi: parvoyim, avzoying, obro'yingiz, mavzuyim, mavqeying kabi; II shaxs egalik qo'shimchasi parvo, obro', avzo, mavqe qo'zlariga -yi shaklida qo'shiladi, mazvu, orzu so'zlariga -si shaklida qo'shiladi: avzoyi, obro'yi, mavzusi, orzusi kabi. ▲2. O'zak va qo'shimchadagi undoshning o'zgarishi: -k, q bilan tugagan so'zlarga egalik qo'shimchalari qo'shilganda k undoshli g ga, q undoshi esa g' ga o'zgaradi va shunday yoziladi. Masalan: ohak ohagi, bek begi, tayoq tayog'i, yo'q yo'g'i kabi. Ammo ishtirok, erk, huquq, ravnaq, yuq, haq, ishtiyoq so'zlari bundan mustasno. -ga, gacha, gach, guncha, gani, gudek, -gan, -gin, gina kabi g harfi bilan boshlanuvchi qo'shimchalar qanday tovush bilan tugagan o'zakka qo'shilganiga qarab quyidagicha aytiladi va yoziladi: a) k undoshi bilan tugagan so'zlarga qo'shilganda yuqoridagi qo'shimchalrning bosh tovushi k tarzida aytiladi va shu harf bilan yoziladi: tok + ga tokka, ek + gin ekkin, kichik + gina kichikkina kabi; b) q undoshi bilan tugagan so'zlarga qo'shilganda bu qo'shimchalarning bosh tovushi q tarzida aytiladi va shunday yoziladi: soliq + ga soliqqa, chiq + gani chiqqani, yoq + gach yoqqach, qo'rq + guncha qo'rqquncha kabi; s) qolgan barcha hollarda so'z qanday tovush bilan tugashidan qat'i nazar (jumladan, g, g' bilan tugasa ham), ushbu qo'shimchalarning bosh harfi g bilan yoziladi: barg + ga bargga, diolog + ga dialogga, bug' + ga bug'ga, tog' ...