Hozirgi o'zbek adabiy tili me'yoriy ko'rinishlari. Imlo va talaffuz me'yorlari

Hozirgi o'zbek adabiy tili me'yoriy ko'rinishlari va ularning muhim belgilari. Imlo va talaffuz me'yorlari R e j a: 1. O'zbek tilining tovush va grafik tizimi. 2. Tovush me'yori va uning yozuvda aks etishi. 3. Amaldagi rus grafikasi, uning yutuq va kamchiliklari. 4. «Davlat tili haqida»gi Qonun. 5. Yangi o'zbek alifbosi. 6. Orfografik me'yor. 7. Orfoepik me'yor (talaffuz me'yorlari). Tayanch so'z va iboralar :Tovushlar tizimi. Tovush va yozuv. Alifbo sohasidagi muammolar. Bu sohaga oid qonunlar. Lotin grafikasi asosidagi o'zbek yozuvi. Fonetik va talaffuz me'yori. O'zbek tilining tovushlar tizimi va ularning yozuvdagi harfiy ifodasi masalasida talabalarga «Hozirgi o'zbek adabiy tili» fanining «Fonetika» bo'limida tegishli ma'lumotlar berib o'tilgan. Ana shu kursni o'qitishga oid darsliklarda o'zbek tilda 6 unli, 25 undosh tovush - fonema mavjudligi qayd etiladi. Unlilarning harfiy ifodasi 6 ta: i , e (ye), a, o, u, o'. Undosh fonemalar esa 25 ta. Ularni ifoda etish uchun 23 harf va harflar birikmasi qo'llaniladi: b, v, g, d, z, j, dj, y, k, l, m, n, p, r, s, t, f, x, s, ch, sh, q, g', h, ng. Demak, hozirgi o'zbek tilida 31 ta tovush - fonema mavjud bo'lib, ularni ifodalashga xizmat qiladigan rus grafikasiga asoslangan belgilar soni 35 ta. Shu belgilar orasida ikki tovushning yig'indisidan iborat bo'lgan ye, yo, yu, ya grafemalari ham mavjud. Aslida 31 ta fonema 33 grafik belgi bilan, jumladan 6 ta unli, 4 grafema va 23 ta undoshni ifodalovchi belgilar bilan ifoda etiladi. Ularga ' va belgilari qo'shilsa, grafik belgilar soni 35 taga yetadi. Ana shu tovushlar tizimi va ularning harfiy ifodasiga ega bo'lgan o'zbek tili bugungi kunga qadar 1956 yil 4 aprelda O'zbekiston SSR Oliy Soveti Prezidiumining Farmoni bilan tasdiqlangan va kuchga kiritilgan «O'zbek orfografiyasining asosiy qoidalari»ga binoan ish ko'rib kelmoqda. Binobarin o'zbek tilining imloviy me'yorlari hozirgacha ana shu qoidalarga muvofiq amal qilmoqda va bu jarayon O'zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining «O'zbekiston Respublikasining «Davlat tili haqida»gi Qonunining yangi tahririni amalga kiritish tartibi to'g'risida»gi 1995 yil 21 dekabr qaroriga asosan 2005 yilgacha davom etadi. Undan keyin esa to'lig'icha O'zbekiston Respublikasining 1993 yil 2 sentyabrda qabul qilingan «Lotin yozuviga asoslangan o'zbek alifbosini hayotga joriy qilish to'g'risida»gi hamda 1995 yil 6 maydagi «Lotin yozuviga asoslangan o'zbek alifbosiga qo'shimchalar kiritish to'g'risida»gi qonunlariga asosan ish ko'riladi. Hozirda ham bu qonunlar amalda. Respublikamizda ta'limning barcha tizimlarida ushbu qonunlarni bajarish yuzasidan O'zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1995 yil 24 avgustda «O'zbek tilining asosiy imlo qoidalarini tasdiqlash haqida» qabul qilgan qarori asosida o'qitilmoqda. Yangi o'zbek alifbosiga ...