Yordamchi so'z turkumlari slayd taqdimot

Ko'makchi Ko'makchilar vosita,maqsad,vaqt,sabab,makon munosabatlarini ifodalash uchun xizmat qiladigan so'z turkumidir. Ko'makchilar Bilan,uchun,kabi,sari,sayin,qadar,tomon,boshqa,sababli,orqali,tufayli,qarab,qaramay,so'ng,tashqari,beri,ko'ra,chog'li,uzra kabi so'zlar kiradi(bu so'zlar ot,sifat,ravish va fe'llardan ko'makchiga ko'chgan so'zlardir) Ko'makchilar dastlab ikkiga bo'linadi: Sof ko'makchilar; Ko'makchi otlar; Sof ko'makchilar Asl ko'makchilar Bu ko'makchilar leksik ma'noga ega emas. Bular: bilan,uchun,qadar,sari,sayin. Ot ko'makchilar Bular ot,ravish kabi so'z turkumlaridan ko'makchiga o'tgan so'zlardir:burun,ilgari,keyin,boshqa,tashqari kabi. Fe'l ko'makchilar Fe'lning ravishdosh va sifatdosh shakllaridan ko'makchiga o'tgan so'zlardir:qarab,ko'ra,qaraganda,yarasha,boshlab kabi. Bilan ko'makchisi Bu ko'makchi badiiy adabiyotda ba'zan birlan,birla,bila,-ila,-la shaklida qo'llaniladi.Masalan:Qo'shinlaring bo'ldi yer bila yakson.(H.Olimjon) Xalqing birlan bahodirsan,yana sen benahodirsan.(S.Abdulla) Ko'makchi otlar Ko'makchi otlar asosan mustaqil ma'noli so'zlar bo'lib,ma'lum o'rinlardagina ko'makchi sifatida qo'llaniladi. Ko'makchi otlar,odatda,jo'nalish,chiqish va payt kelishigi bilan turlangan bo'lib, o'zidan oldin kelgan so'zlarga nisbatan qaralmish holatida bo'ladi:binoning oldida,daryoning o'rtasida. Ust ko'makchisi Ko'makchi vazifasida kelgan ust so'zi past so'zining antonimi hisoblanadi.Masalan:Ovqat ustida Xadicha xola qishloqda bo'lib o'tgan hamma katta-kichik hodisalar to'g'risida gapirib berdi.(A.Qahhor) Gorizontal yo'nalish bildiruvchi ko'makchilar Bu ko'makchi otlarga old,orqa,yon,ich tomon kabi so'zlar kiradi.Masalan:Nizomjon uning oldiga jadal yurib ketdi.(S.Ahmad) Aralash yo'nalish bildiruvchi ko'makchilar Bular o'rta,ora,bosh kabi so'zlardir.Masalan:Dilnoza xola hovli o'rtasidagi supaga kelib,oppoq yostiqqa engashdi.(I.Rahim) Agar yaqin orada havo ochilmay surunkasiga yomg'ir yog'ib bersa, nima qilasiz?(N.Safarov) Asqar ota borib sag'ananing boshiga o'tirdi.(A,Qahhor) Bog'lovchilar Gapda mustaqil so'zlarni yoki qo'shma gap qismlarini biriktirish uchun xizmat qiluvchi yordamchi so'zlarga bog'lovchilar deyiladi. Bog'lovchilar grammatik jihatdan o'zgarmaydi va u leksik ma'no ham ifodalamaydi. O'zbek tilida bog'lovchilar yakka yoki takroriy qo'llaniladi. Shunga ko'ra ular ikki turga bo'linadi: 1)Yakka bog'lovchilar . 2Takroriy bog'lovchilar. Yakka bog'lovchilar Bu bog'lovchilar uyushgan bo'laklar va ayrim gaplar orasida yakka holda qo'llaniladi:va,hamda,ammo,lekin,biroq,balki, holbuki,vaholanki,yoki,gar,agar,agarda,basharti,chunki,garchi,go'yo,go'yoki,-ki,-kim kabilar.Masalan:Derazam tomon qo'l uzaldi,lekin taqqillatmadi.(T.Malik) Takroriy bog'lovchilar Bular bir gapda ikki yoki undan ortiq o'rinda takrorlanib keladi:dam…,dam,ba'zan…,ba'zan,ham…,ham,yoki…,yoki,goh…,goh; Masalan:Jamiyatda ham tabiiy,ham hayotiy,ham siyosiy jumboqlar favqulodda ko'p sodir bo'ladi. Goh kulib, goh kuldirib yurardi. Bog'lovchilar vazifasiga ko'ra ikki turga bo'linadi. 1) Teng bog'lovchilar 2) Ergashtiruvchi bog'lovchilar Teng bog'lovchilar Bunday bog'lovchilar gap bo'laklari va ayrim sodda gaplar orasidagi teng munosabatlarni ifodalaydi.Gapning uyushgan bo'laklarini va qo'shma gap tarkibidagi gaplarni bog'lashga xizmat qiladi.Masalan:Havo sokin va iliq edi. Unutilmas damlar yetib keldi va biz o'z qahramonlarimz betiga dadil qaramoqdamiz.(Oybek) Biriktiruvchi bog'lovchilar Bu bog'lovchilar gapning uyushiq bo'laklarini,qo'shma gap tarkibidagi ayrim gaplarni bir-biriga bog'laydi.O'zbek tilida bunday bog'lovchilarning eng aktiv qo'llanuvchisi va bog'lovchisidir.Masalan:Uni yosh va bo'ronli qalbi olib ketdi,olis shaharlarga.(A.Oripov) Zidlovchi bog'lovchilar Bunday bog'lovchilarga lekin,ammo,biroq,balki,holbuki kabi so'zlar kiradi. Bu bog'lovchilar sodda gaplar va bog'langan qo'shma gaplarda qo'llanib,hodisa,ish -harakat yoki biror predmetni boshqasiga zid qo'yadi va ular orasidagi qarama-qarshi munosabatni bildiradi.Masalan:Havo bulut bo'ldi,lekin yomg'ir yog'madi. Ayiruvchi bog'lovchilar Bu bog'lovchilar uyushgan gap bo'laklarini yoki qo'shma gaplarning qismlarini ...