Al-Xorazmiy didaktikasi

Al-Xorazmiy didaktikasi R Ye J A: 1. Buyuk olim Al-Xorazmiyning hayoti va ijodi, fan olamiga qo'shgan hissasi 2. Olimning ijtimoiy-falsafiy qarashlari 3. Fanlarni tavsiflash haqidagi qoidalari Muhammad IBN AL-XORAZMIY (783-850) jahon ilm-mariffatining buyuk nomoyondasi Muhammad ibn Muso al-Xorazmiy taxminan 783 yilda Xorazmiyda dunyoga kelib, 847-850 yillar oraligida Bogddodda vafot etgan. Xorazmiy tugilib voyaga etayotgan davrda Mevarounnaxr yirik madaniy va savdo markazlaridan biri edi. Olimning tulik ismi Abu Abdullax Muhammad ibn Muso al-Xorazmiy Al-Majusiydir, Abu-Abdullox Muhammad Islomga utganlarga beriladigan an'anaviy ism bo'lgan. Xorazmiyning avlodlari majmusiy koxinlaridan, yani Mugullar dan bo'lib, islomni otasi kabul kilgan bo'lishi kerak. Ilmiy adabiyotlarida yozilishiga ko'ra Xorazmiy boshlang'ich ma'lumotni o'z uyida olgan, chunki uning otasi adimiy diniy hamda dunyoviy bilimlardan xabardor bo'lgan. Shu tufayli al-Xorazmiy bolaligidanok bu ilmiy manbalardan o'rganish imkoniyatiga ega bo'lgan. Muhammad Xorazmiy matematika bilan juda berilib shugullangan, bu sohaga oid barcha asarlarni kunt bilan urgangan, Arab, fors, xind, yunon tillarini xam urganib, bu tilda yaratilgana asarlarni xam ukiy oladigan bo'ladi. Lekin Xorazmiyning vatanidan setda yashaganligini turlicha sharhlashadi. Chunonchi otasi madusiy koxinlardan bo'lganligi uchun xam arab mutassabbilari uni takib kilganligi sababli u Xorazmiy tashlab ketishga majbur bo'lgan degan fikrlar xam mavjud. Xorazmiyshunos olim A.Axmedov xalifa Xorun ar-Rashidning o'g'li Mamun-ar Rashid Marvda xalifa noibi turganla sarayida juda ko'p olimlarni tuplagan, sung xalifa bo'lib kutarilgach ularni xam Bogdodda olib ketganini takidlaydi. Biz A.Axmedovning fikriga kushilgan holda yana kuyidagilarni xam bayon etmokchimiz. Buning sabablari -birinchilardan, usha davrda barcha ilmga intilgan olimlar malum fanlarni egallab olganda sung ilm-fan markazlariga safar kilganlar va u yerda yetuk olimlar bilan muloqotda bo'lib, turli fanlar bo'yicha bahs-munozara yuritganlar maxsus sayyorgarlikdan va sinovlardan utganlar, uzlarini fan olamida sinab kurganlar. Ikkinchidan xalifalikda ilm markazi sanalgan Damashq va Bogdodda ilm-fanning taraqqiy etganligi va shaxsan xalifaklarning ilm-fan taraqqiyotiga xomiylik kilganligi xam olimlarni jalb etgan. Baytul Xikma da matematika, geodeziya, geografiya falankkiyot va boshqa sohalar bo'yicha tadqiqotlar olib borildi va al-Xorazmiy makzabi yaratiladi. Olimning ayniqsa, matematikaga oid ilmiy merosi jahon ahamiyatiga ega buldi. Xalifa al-Mamun xatto Muhammad al-Xorazmiy boshchiligida Hindiston va Rum (Vizantiya) Xazariya (Volganing kuyi okimidagi) gi o'lka ga bir necha marta ilmiy safarlar uyushtiradi. Olim insonning kamolga etishi va insoniy munosabatlarda ilm-fanning muhimligi g'oyasini ilgari surgan holda pedagogik fikr taraqqiyotida xam munosib urin egallaydi. Xorazmiy matematika, geografiya, geodeziya, falakkiyot sohalarida yirik tadqiqotlar olib borgan. Lekin u matematika sohasidagi yangilik yaratgan nazariyotchi hamda pedagog-uslubiyatchi olim sifatida tarixda kolgan. 2) Xorazmiy ilmiy merosi bilan bilish nazariyasiga uzining ulkan xossasini kushdi. Al kitob al muxtasarfi hisob aljabro va ...