Autizm spektri buzilishlari bo'lgan bolalarni inkluziv ta'limga jalb qilishning pedagogik - psixologik xususiyatlari

AUTIZM SPEKTRI BUZILISHLARI BO'LGAN BOLALARNI INKLUZIV TA'LIMGA JALB QILISHNING PEDAGOGIK-PSIXOLOGIK XUSUSIYATLARI Har yili tug'ma va orttirilgan nuqsonlari bo'lgan bolalar ko'paymoqda. O'zbekistonning BMTning Nogironlar huquqlari to'g'risidagi konvensiyasiga qo'shilishi o'zbek ta'limini inklyuziv ta'limga aylantirishga olib keldi. Alohida ta'limga muhtoj o'quvchilar uchun boshlang'ich umumiy ta'lim bo'yicha davlat ta'lim standarti (keyingi o'rinlarda standart deb yuritiladi) birinchi marta autizm spektrining buzilishi (ASD) bo'lgan barcha bolalar uchun ta'lim olish imkoniyatini berdi. Zamonaviy o'zbek maktabi uchun umumta'lim maktablariga kiradigan ASD bilan o'quvchilar sonining sezilarli darajada oshishiga olib keldi. Davlat bolalarda rivojlanishdagi og'ishlarni erta tashxislash va tananing kompensatsion funksiyalari tufayli bu og'ishlarni erta tuzatish vazifasini qo'yadi. O'z navbatida, ta'lim tizimi, imkoni bo'lsa, ushbu toifadagi bolalarni ommaviy bog'chalar, maktablar, litseylar va oliy o'quv yurtlaridagi o'quv jarayoniga kiritishi kerak. Maktabdagi inklyuziv ta'lim - bu bolalarning intellektual yoki jismoniy xususiyatlaridan qat'i nazar, ta'lim muassasasidagi teng huquqli o'zaro ta'sirini nazarda tutadigan ta'lim tizimi, bu umumiy ta'lim jarayoni doirasida barcha o'quvchilarning imkoniyatlarini ochib berish, uning dasturi bolaning individual qobiliyatiga mos keladi. Ayni paytda dunyoda inklyuziv ta'limning rivojlanishi juda katta yutuqlarga erishmoqda. Bizning odatiy muhitimizda nafaqat tayanch-harakat tizimi, eshitish, ko'rish qobiliyati buzilgan bolalar, balki oddiy hayot sharoitlariga moslashish juda qiyin bo'lgan - autizm spektrining buzilishi (ASD) bo'lgan bolalar ham bor. Autizmli bolalarning ota-onalari uchun faol erta aralashuvning asosiy maqsadi bolani umumiy ta'lim maktabida o'qitishdir: Birinchi sinfga, me'yorda rivojlangan bolalar bilan oddiy maktabga borishdir. O'zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasiga muvofiq (5-modda, ta'lim olish huquqi) ota-onalar asosiy umumiy ta'lim olish uchun mas'uldirlar va farzandlari qaysi muassasada ushbu ta'limni olishlari haqida qaror qabul qilishlari kerak. O'zbekiston Respublikasida ta'lim to'g'risida gi yangi qonun (2020 yil 24- sentyabrda kuchga kirgan) inklyuziv ta'limni hamma uchun mumkin va ochiq qildi: ota-onalar va qonuniy vakillar ta'lim shaklini ham, ta'lim muassasasini ham tanlash huquqiga ega. Oilaning yashash joyiga ko'ra ta'lim muassasasini tanlash - 6-Bob 47-moddaga muvofiq belgilab qo'yilgan. Tajribaning yetishmasligi - o'qituvchilar har doim ham ASD bolalarning barcha maxsus ehtiyojlarini to'liq bilishmaydi. Barcha o'quvchilarni turli xil faoliyat shakllariga kiritish - o'qituvchilar sinfning bir-biri bilan qanday aloqa qilishini hal qilishlari va ishtirok etishni rag'batlantirishlari kerak. Moslashuvchan asbob-uskunalar yoki moslashtirilgan aloqa va til vositalari bo'lmasa, bu o'qituvchilarning bitta sinfda ishlashini qiyinlashtiradi. Tyutorlarning yetishmasligi - odatda inklyuziv sinflarda asosiy o'qituvchi va tarbiyachi (maxsus bolalar bilan ishlash bo'yicha o'qituvchining yordamchisi) mavjud bo'lishi kerak. Sinfning tabiati va hajmidan kelib chiqqan holda, o'qituvchi yordamchilarining tegishli soni bo'lishi shart. Me'yorda rivojlanayotgan bolalarning ASD bilan og'rigan bolalarni idrok etishga psixologik tayyorligi - o'qituvchilar beozorlik va shafqatsizlikka dosh bermasliklari kerak, ularning maqsadi tushunish, hamdardlik, ...