Eng qadimgi davrlardan IX asrgacha tarbiya, maktab va pedagogik fikrlar

Eng qadimgi davrlardan IX asrgacha tarbiya, maktab va pedagogik fikrlar Reja: Eng qadimgi davrlardan VII asrgacha ta'lim-tarbiya va pedagogik fikrlar taraqqiyoti. Eng qadimgi yozma manbalarda ta'lim-tarbiya masalalarining yoritilishi. Islom dinining tarqalishi va uning ta'lim-tarbiyaga ta'siri. Musulmon maktablari va unda ta'lim-tarbiya mazmuni. Hadis ilmining paydo bo'lishi. Muhaddislar (Imom Ismoil al- Buxoriy, Imom Iso at-Termiziy)ning hadis ilmi rivojiga qo'shgan hissasi. Eng qadimgi davrlardan VII asrgacha ta'lim-tarbiya va pedagogik fikrlar taraqqiyoti Xalqimizning eng qadimgi yozma yodgorliklarida ham milliy qadriyatlarga katta e'tibor berilgan. Bizga qadar saqlanib qolgan «Avesto», So'g'd, O'rxun-enasoy bitiklari kabi yozma yodgorliklaridagi dalillar ana Shu mulohazalarni tasdiqlaydi. Milliy qadriyatlarimizning ko'p qirralarini o'zida mujassamlashtirgan eng muhim yozma yodgorlik «Avesto»dir. Zardushtiylik dinining muqaddas kitobi bo'lmish «Avesto»ning ilk sahifalari bundan uch ming yil ilgari Xorazmda yaratila boshlagan. eramizdan oldingi VII asrga kelib, uni Amudaryo soxilidagi tuya boquvchi qabilalardan etishib chiqqan Zardusht qayta ishlab chiqqan. Zardusht Avestoning qadimgi qismi bo'lgan «Yashtlar»dagi ko'pxudolik aqidalariga zid o'laroq, uning «Gohlar» qismida yakkaxudolik g'oyalarini targ'ib etgan. Qadimgi yunon donishmandi Pliniy ta'biri bilan aytganda «bir million qo'shiqdan iborat» bo'lgan Avestoda din nazariyasi, amaliyoti bilan bir qatorda Movarounnahr va qadimgi eron xalqlarining tarixi, madaniyatiga oid qimmatli dalillar mavjud. Bunday mulohazalar va huquqshunoslikka oid fikrlar, ayniqsa, Avestoning «Vendidot» qismida keng va batafsil bayon etilgan. Avestoning axloqiy ta'limoti uch asosga: ezgu niyat, ezgu fikr va ezgu amalga tayangan. Unda yaxshilik, barkamollik, hurfikrlilik, insonparvarlik kabi xislatlar yagona xudo-Axuramazda timsolida ko'rsatilgan. Insonning qadri yaxshilikning g'alabasi uchun kurashda befarq turmasligida, yashash tarzida, ma'naviy qiyofasida va ijtimoiy faoliyatida o'z ifodasini topgan. Avestoda yurtimiz zaminida yashagan xalqlarning islomgacha bo'lgan davrdagi tabiiy-ilmiy, ayniqsa, axloqiy qadriyatlarining rivojlanishi tarixiga oid g'oyat qiziqarli ma'lumotlar bor. Eng qadimgi yozma manbalarda ta'lim-tarbiya masalalarining yoritilishi. Turkiy xalqlarning yozma ma'rifiy yodgorliklari o'ziga xos xususiyatga ega bo'lib, ular yangi davr kishisini tarbiyalashda muhim ahamiyat kasb etadi. Bular «O'rxun-Enisey yodgorliklari», «Irq yozuvlari» («Ta'birnoma») kabilardir. Eng qadimgi turkiy tilda yaratilgan va turk-rumiy yozuvida bitilgan O'rxun-Enisey bitiklari 6-7 asrlarda yozib qoldirilgan bo'lib, ular ta'lim-tarbiyaga oid qimmatli ma'lumotlar beradi. Toshga o'yib yozilgan O'rxun-Enisey yodgorliiklari dastlab Enisey havzasida, so'ngra, Mug'ulistonning O'rxun daryosi bo'yida topilib, daniyalik olim Vilgel'm Tomson 1893 yilda bu yozuvlarni birinchi bo'lib o'qigan. Undan so'ng yana bir qancha olimlar ushbu yozma yodgorliklarni o'rganish yuzasidan ilmiy-tadqiqotlar olib bordilar. O'zbekistonda Oybek, O.Sharaffuddinov, N.Mallaev, A.Qayumov, N.Raxmonovlar tadqiqot ishlari olib bordilar va uning ta'lim-tarbiyadagi o'rnini yoritib berdilar. Ma'lumki, VI asr o'rtalariga kelib, Oltoy, Ettisuv va Markaziy Osiyo hududlarida Turk hoqonligi tashkil topdi. Bu hoqonlik g'arbda Vizantiya, janubda eron, Hindiston, sharqda Xitoy bilan chegaradosh bo'lgan, Turk ...