Jadidlar harakati

Jadidlar harakati Jadid arabcha so'z bo'lib, yangi degan ma'noni bildiradi. Ismoilbek g'oyalarini qabul qilgan yangilik tarafdorlari jadidlar, uning g'oyalari esa jadidchilik nomini oldi. Ismoilbek Gaspirali darslik yaratdi, o'zining Tarjimon (1883-1914) gazetasini tashkil etib, jadidchilikni turkiy xalqlar orasida targ'ib qildi. Bu gazeta Turkiston olkasi shaharlarida, shuningdek Buxoro amirligi va Xiva xonligida ham tarqala boshladi. Jadidchilik harakatining boshlanishi 1892 yilda Ismoil Gaspirali Turkistonga tashrifi ham jadidchilik g'oyalarining keyingi rivojiga ta'sir ko'rsatdi. U chor ma'murlari xukmdorlari va Buxoro amiri Abdulaxadxon qabulida bo'ldi. U Buxoro amirini qiyinchilik bilan amirlik poytaxtida yangi usul maktabi ochishga kondirishga erishdi. Bu maktabga Muzaffariya nomi berildi. 1899 yilda Andijonda Shamsuddin domla, 1901 yilda Qo'qonda Salohiddin domla, Toshkentda Munavvarqori Abdurashidxonov va Samarqandda Abduqodir Shakuriylar birinchi bo'lib jadid maktablari ochdilar. Yangi usul maktablarining ochilishi 1903 yilga kelib birgina Turkiston o'lkasida 100 dan ziyod boshlang'ich jadid usuli maktablari ochilgan edi. Turkiston jadidlariga Mahmudxqja Behbudiy, Abduqodir Shakuriy, Munavvarqori Abdurashidxonov, Abdulla Avloniy va boshqa o'nlab milliy ziyolilar rahnomolik qildilar. Jadidchilik harakatining yirik namoyandalari jadid maktablari uchun darsliklar ham yaratganlar. Xususan, Saidrasul Aziziyning Usto'zi avval (1903), Munavvarqorining Adibi avval (1907), Abdulla Avloniyning Birinchi muallim, Ikkinchi muallim (1912) darsliklari alohida e'tiborga molikdir. Jadidlar yoshlarni chet ellarga o'qishga yuborish tashabbusi bilan chiqdilar. Boy tabaqaning ilg'or vakillari jadidlarning bu harakatini ma'qullab tegishli mablag' bilan komaklashdilar. Ko'pgina umidli yoshlar Germaniya, Misr, Turkiya va Rossiyaning markaziy shaharlariga o'qishga yuborildi. 1910 yili Buxoroda mudarris Hoji Rafiy va boshqalar Bolalar tarbiyasi xayriya jamiyatini tashkil etib, 1911 yilda 15 ta, 1912 yilda 30 ta talabani Turkiyaga o'qishga jo'natdi Jadidchilikning asosiy maqsad va vazifalari Jadidchilik Turkistonda madaniy-ma'rifiy harakat sifatida rivojlandi va asosiy maqsadi milliy hayotni zamonaviylashtirishga qaratildi. Bu jumladan quyidagilarni anglatar edi; -xalq ta'limini isloh qilish; -adabiyotni rivojlantirish; -zamonaviy matbuotni yaratish; -islom aqidaparastligi va mutaassiblikni rad etish; -zamonaviy teatr va dramaturgiyani yaratish; -tarix fanini rivojlantirish va o'zbek xalqining yangi tarixini yo'zish. Jadidlarning xalqparvarligi Jadidlar e'tiqodli, izchil va chinakam musulmonlar bo'lib, hech mahal Turkistonda islom dini arkonlarini taftish qilishni istamaganlar. Jadidlar islomni bar xil soxtaliklardan tozalab, haqiqiy dinni qaror toptirish va dunyoviy bilimlami egallash yo'li bilan jamiyatda uning ta'sirini mustahkamlashga erishmoqchi edilar. Jadidlarga mutaassib ruxoniylar qarshilik ko'rsatdilar. Ular jadidlarni padarkushlar, maktablari haqida esa «bu xil maktabda O'quvchi-talabalar birinchi yili gazeta o'qiy boshlaydi, ikkinchi yili ozodlikni talab qilishadi, uchinchi yili esa janobi oliylarni taxtdan ag'darib turmaga tiqib qo'yishadi», -der edilar. Jadidlarning xalqaro aloqalar Jadidlarning xalqaro aloqalari keng qamrovli bo'lgan. Ular Rossiya, Turkiya, Misr va boshqa mamlakatlardagi Jadidchilik oqimlari dasturlaridan xabardor bo'lganlar. Shu bilan birga, Jadidlar milliy ...