Matn turlari ilmiy, rasmiy, publitsistik, ommabop va badiiy uslub ustida mustaqil mashg'ulotlar

Matn turlari ilmiy, rasmiy, publitsistik, ommabop va badiiy uslub ustida mustaqil mashg'ulotlar Reja: 1. Til hodisalarining mohiyatini anglashga mo'ljallangan matnlar. 2. Kuvchilarning og'zaki nutqini o'stirishga mo'ljallangan matnlar. 3. Badiiy asar kaxramonlari nutqidan zarur urinlarni kuchirish yuzasidan mashg'ulotlar. Matn nutqiiy hodisa bo'lib, u ikki va undan ortik gapning mazmuni birikishidir. «bahor. ekish boshlandi» shaklidagi uchtagina so'zning mazmunan birikishidan tortib, butun boshli badiiy romanlar, yirik trilogiyalar xam matn sanaladi. Xar bir matn malum bir narsa, vokea-hodisani tasvirlaydi, u xakda xabar beradi, suzlovchining munosabatini ifodalaydi. Matn o'z tuzilishiga ko'ra gap, murakkab sintaktik butunlik, xat boshi (abzats), bo'lim, kism, bob va paragraflardan tashkil topishi mumkin. Kuvchilar tomonidan yaratiladigan matnlar esa asosan gap, abzats va kismdan iborat bo'ladi. Bu birliklar, albatta, matn hosil qilishda ishtirok etadi va uni shakllantirishda muhim ahamiyatga molik bo'ladi. Maktab amaliyotida matnning tasvir, rivoya va muxokama kabi bayon usullaridan kuprok foydalaniladi. Bu usullar o'rtasida garchand aniq chegara bulmasa-da, ammo ularning xar kaysisi o'ziga xos xususiyatlarga ega. Bayonning bu usullari xam mazmuni, xam tuzilishi, xam tilning ifoda vositalaridan foydalanish jihatidan bir-biridan farq qiladi. a) Publitsistik matn kuprok matbuotga xos bo'lib, u xabar, makola, takriz, intervyu, reportaj kabilarda namoyon bo'ladi. Ona tili mashg'ulotlarida o'quvchilarni publitsistik matnlar yaratishga o'rgatish uchun avvalo ularning bu usulning til xususiyatlari ustida ishlashiga to'g'ri keladi. Publitsistik matnning tili pishik, aniq, ifodali, ravon, ixcham, jonli bo'lib, u nutqning jangovarligi, ta'sirchanligi, ukimishliligi va ommabopligini ta'minlaydi. b) ilmiy-ommabop matnlarda esa ayrim murakkab tushunchalarga aniklik kiritiladi va ular kupchilikning tushunishiga moslashtirilgan holda beriladi. Unda tasvir unsurlaridan xam foydalaniladi. v) ramiziy matnlar ona tili o'qitish jarayonida ancha salmokli urin egallaydi. Kuvchilar hukumat karorlari, buyruklar, shartnomalar, rasmiy elonlar, ayniqsa, rasmiy ish qog'ozlari: ariza, tarjiman xol, ishonch qog'ozi, tilxat, telegramma, ma'lumotnoma, tavsifnoma, karor, hisobot, xat, elon kabilar bilan ish ko'rish jarayonida nutqning bu ko'rinishini mukammal egallab boradilar. o'quvchi berilgan matnda til hodisalarini kuzatish, taqqoslash, guruhlarga ajratish umumlashtirish asosida qoida, ta'rif hamda umumiy xulosalarga keladi. tahlil uchun matnlarning bir kisma maktab ona tili darsliklarida berilgan bulsa kolgan asosiy kismini o'qituvchi tanlaydi. Ular badiiy asarlardan, ilmiy va ilmiy ommabop kitoblardan, matbuot materiallaridan tanlab olinishi mumkin. Bunday matnlar urganilayotgan til hodisasiga muvofik kelish bilan birga tarbiyaviy ahamiyatga xam molik bo'lishi lozim. og'zaki nutq yozma nutqning asosidir. Ammo, afsuski, ko'p xollarda ona tili mashg'ulotlarida asosiy etibor o'quvchilarning yozma nutqiga karatilib,og'zaki nutqi uning soyasida kolib ketadi. Natijada maktabni bitirib chikayotgan yoshlarning talaygina kismi til imkoniyatlaridan foydalanayotganda, fikrni og'zaki bayon qilishda kiynaladi. Matn mazmunini saklagan holda shaklini uzgartib bayon qilish ancha samarali ...