Nutqning og'zaki va yozma shakllari, ularning xususiyatlari

nutqning og'zaki va yozma shakllari, ularning xususiyatlari R e j a: 1. nutqning og'zaki va yozma shakllari. 2. Monologning ichki va tashqi ko'rinishlari. 3. tashqi monologning turlari haqida. 4. og'zaki va yozma bayonning xususiyatlari. Tayanch tushunchalar: og'zaki nutq, yozma nutq , sifatlari, monolog ichki va tashqi monolog, dialog, polilog monologning turlari: dramatik, lirik, xabar monologi. Malumki, nutq og'zaki va yozma shakllarga ega. og'zaki nutq suzlovchi gapirib turgan vaqt birligidagina mavjud bo'lib, bu jarayon tugashi bilan nutq xam tugaydi. Ammo nutq ta'sirida uygongan xayajon, berilgan axborot malum vaqtgacha tinglovchi ongida saqlanishi, uning xulkiga ta'sir etishi mumkin. og'zaki nutq xususiyatlari sifatida kuyidagilarni kursatsa bo'ladi: 1. og'zaki nutq tezkorlik bilan amalga oshadi. Tushunchalar bilan uning libosi bo'lgan so'z birgalikda yashin tezligida tilga kela boshlaydi. Bazan tushunchani ifadalovchi so'zni usha tezlikda suzlovchi topa olmay koladi. Unga yaqin yoki uylangan tushunchani ifodalay olmaydigan so'zlarni ishlatib yuboradi. Bundan tinglovchi xam , suzlovchi xam zarar kuradi. 2. og'zaki nutqda so'z birikmalari va gaplarning modellari aytilmokchi bo'lgan fikrga monand holda tezkorlik bilan tanlanadi. Gap qurilishini, modellarini aql nazorat qilib boradi. Fikrni aytilganlarni xotirada ushlab turgan holda rivojlantirishga to'g'ri keladi. Agar xotira ozgina dangasalik kilsa, gap tuzilishi, so'z birikmalari o'zaro mantikan va grammatik boglanmay koladi. Chunki yangi kism avvalgi kism unutilgani uchun u bilan moslasha olmaydi. Masalan: Ustoz, sizni xalq oldida kilgan ulkan xizmatlaringizdan biz minnatdormiz. Misolda suzlovchi nutqining Ustoz, sizni kismini aytgandan sung uni qanday rivojlantirish ustida kilgan mulohazasi jarayonida avvalgi kismni, avval uylagan modelini unutib kuygan. Shu sababli tushum kelishigida kelgan so'z keyingi kismlar bilan grammatik va mantikan boglamay kolgan. 3. og'zaki nutq taxrir imkoniyatidan mahrum. U qanday shaklda borliqka kelgan bulsa, shundayligicha tinglovchiga takdim kilinadi. 4. og'zaki nutqda, odatda, muloqot uchun eng zarur narsalargina zuxur etiladi. Bu bir tomondan vaqt iqtisodi bilan, ikkinchidan, nutq kuchini tejash bilan bog'liq. Shunga ko'ra, unda uzundan uzoq kirish, keng izoxlar kam uchraydi. Aksincha, hodisalarning, narsalarning o'zaro bog'liqlik darajalari, ularning tinglovchi va suzlovchiga ravshanligi darajasi hisobga olinadi. Fakat zaruriyat his etilgandigina avvaldan malum narsalarga izox beriladi. 5. og'zaki nutq so'z boyligi jihatidan yozma nutqka nisbatan ancha kambagal bo'ladi, unda bir xil so'zlar, bir qadar kuprok takrorlanadi. Bu xol til vositalarini tanlash qiyinchiliklari bilan bog'liqdir. 6. og'zaki nutqda suzlovchining faol nutqiy harakati tuxtam, oxang, urgu, turli xil imo-ishoralar fikrning tinglovchiga etib borishida ahamiyat kasb etadi. Yozma nutq og'zaki nutqdan quyidagi xususiyatlari bilan ajralib turadi: nutqni yozayotganda muallif vaqt jihatidan bemalol fikrlash imkoniyatiga ega bo'ladi. U o'z nutqi qismlarini va butun ...