Sharq akademiklari va allomalari

Markaziy Osiyo xalqlari uzoq tarixga egadir. Bu davrda u qadimgi Sug'd, Xorazm, Farg'ona. Usrushana, Chag'oniyon kabi o'lkalardan iborat bo'lib, G'arb bilan Sharq mamlakatlarini bog'lovchi Ipak yo'li markazida joylashgan va madaniy jihatdan ancha rivojlangan mintaqani tashkil etar edi. VII asr oxiri IX asr boshida xalifalikning markazi Bag'dodda ilm-fan rivojlandi, qadimgi yunon olimlari Platon (Aflotun), Aristotel (Arastu), Sokrat (Suqrot), Gippokrat (Buqrot), Galen (Jolinus), Yevklid (Iqlidus) kabilarning asarlari arab tiliga tarjima qilindi. Xristian va islom olimlari o'rtasida hamkorlik ishlari amalga oshirildi. Xalifa Xorun ar-Rashid o'limidan (813 yil), so'ng, uning o'g'li al-Ma'mun xalifa etib tayinlandi. Markaziy Osiyoda ilm-fan, madaniyat rivojida X asr oxiri XI asr boshida faoliyat ko'rsatgan Xorazmdagi shoh Ma'mun ibn Ma'mun Abul Abbos boshchiligidagi ilmiy jamoa - akademiya muhim rol o'ynadi. Ma'mun I ning dahshatli, qonli harbiy voqealar, uzoq-uzoq mamlakatlarga qilingan yurishlar va murakkab siyosiy fitnalar bilan to'lib-toshgan podsholik davri tugagach, bir oz vaqt uning to'ng'ich o'g'li hukmronlik qiladi, shundan keyin Xorazm tarixida yorqin davr - Ma'mun I ning o'g'illaridan bo'lmish Ma'mun ibn Ma'munning davri boshlanadi. Bu haqda keyinroq batafsil ma'lumot beramiz. Xorazmshohlar davlati Bayt ul-hikmadagi ilm-fan va ilmiy yo'nalishlar. Bayt ul-hikmada asosan riyoziyot, tibbiyot, ilmi-nujum, jo'g'rofiya, astrologiya, handasa va shunga o'xshash boshqa fanlar o'rgatilgan. Olimlardan Muhammad al-Xorazmiy, Ahmad al-Farg'oniy, Javhariy, Sobit ibn Qurra, Abu Abdulla Muhammad ibn Yusuf Xorazmiy, al-Xo'jandiy, as-Sijiziy va boshqa olimlar ishlagan. Bag'dodda tashkil qilingan akademiya to'g'risida yuqorida aytib o'tgan edik. Nemis fan tarixchisi X.Zuter o'zining matematika va astronomiya tarixiga bag'ishlangan asarida IX-X asrlarda Bag'doddagi Bayt ul-Hikmada faoliyat olib borgan 500 dan ortiq olimlarning ro'yxatini keltiradi. Chex olimi Yu.Rushkaning tadqiqoticha, bu olimlarning aksariyati Xorazm, Farg'ona, Shosh va xurosonlik bo'lgan. Bu aksariyatning ham deyarli uchdan ikki kismini xorazmliklar tashkil qilgan. Ma'mun akademiyasining tashkil qilinishi. Xorazmiy (813-833) Bayt ul-hikmada mudis sifatida faoliyat ko'rsatgan Abu Rayhon Beruniy (973-1048) Xorazmda Ma'mun akademiyasida ijod qilgan Samarqand Akademiyasi Mirzo Ulug'bek Ko'ragon 1394-1449 Ulug'bek Madrasasi. Buxoro 1417 y. Ulug'bek madrasasi umumiy ko'rinishi. Samarqand 1420 y. Ulug'bek madrasasi umumiy ko'rinishi. Gijduvon 1433 y. Ulug'bek rasadxonasining umumiy ko'rinishi Ulug'bek rasadxonasi Ulug'bek rasadxonasi. Sekstant qoldig'i Yang Geveliyning Astronomiya darakchisi kitobidan olingan gravyura (Ulug'bek - chapdan uchinchi) Ulugbek Ziji nusxasidan ko'chirma Mirzo Ulug'bek shogirdi Ali Qushchi O'z davrining Batlimusi deb tanilgan Ali Qushchining to'liq nomi Alouddin Ali ibn Muhammad al-Qushchi bo'lib, u Samarqandda tug'ilib o'sgan va XV asrda ilmiy faoliyat ko'rsatgan matematik va astronomlardandir. Uning tug'ilish sanasi ma'lum bo'lmasa-da, XIV asr oxiri yo XV asr boshida tug'ilgan deb taxmin qilinadi. U Ulug'bek saroyidagi Muhammad ismli ovchi qushlarga qarovchi bir ...