Sharq uyg'onish davri ta'lim-tarbiya to'g'risida fikrlar (A. N. Farobiy, A. R. Beruniy, A. A. Ibin Sino)

sharq uyg'onish davri ta'lim-tarbiya to'g'risida fikrlar RYeJA: o'rta Osiyo mutafakkirlari axloq haqida. Abu Nasr Farobiyning asarlarida axloqiy qarashlari. A. R. Beruniyning ta'lim-tarbiya shakllanishiga oid qarashlari. A. A. Ibn Sinoning ta'lim-tarbiya va axloqka oid fikrlari. X u l o s a. jahon sivilizatsiyasi rivojlanishiga salmokli xissa qo'shgan sharq allomalari bir kator fanlar, jumladan pedagogikaning xam ko'p tomonlarini, xam chuqur asosli ishlab chikkan. Ularning umum pedagogik o'rganishi katta kizikish uygotadilar. Bu g'oyalar tarixning shunday davrida yaratilgan ediki, ko'p fanlar katori pedagogika fani xam falsafa kobigidan ajralib chikmagan edi. sharq mutafakkirlarining ta'lim-tarbiyaga doir g'oyalarii quyidagi asarlarda kupamiz: (IX - XII asr) Imom Ismoil Buxoriy - «Jome-as saxix», «Al-adab-al-mufrat» At- Termuziy «Sunan», «Pamgambarning axloq va odoblarga oid kitob». Farobiy «Donolik javoxiri», «Fozil shahar axli», «Baxt saodatga erishish haqida traktat». Beruniy «o'tmish avlodlar xotirasi», «Javoxirlarni o'rganish uchun ma'lumotlar to'plami», «Hindiston». A.A. Ibn Sino «axloq haqida risola», «Donishnoma», «Bilimlar xazinasi», «Etika haqida traktat». Nasriddin As - Tusiy «Talabalarga o'qish sohasidagi nasihatlar» A. Jomiy «Xur kishilarning tuxfasi», «Yaxshi kishilarning tanbexi» A. Navoiy. «Maxbubul-kulub», «Lisonuttayr», «Tuxfob ul-axbor» Abu Nasr Farobiy (880-950) Mavorounnaxrda Farob Viloyatining Vasij kishlogida tugiladi. Falsafa teran kizikishi bor edi. Yunon faylasuflarining va ayniqsa Arastu (Aristotel)ning asarlarini sinchiklab urgandi. Farobiy uzining ko'p kirrali ijodi bilan kelajak avlodning bilim va madaniyatiga erishishida inson kamolatiga alohida etibor berdi. Farobiy insonning kadr-kimmatiga, uning aql-zakovatining ijodiy va bunyodkorlik kuchiga yuksak baho beradi. Inson Farobiy uchun shunchalik biologik mavjudod emas, u o'z mohiyatiga ko'ra, aql-idroki tufayli hayvonot dunyosi chegaralaridan tashqariga chikadi, uning aql-idroki mehnati bilan bir katorda uni ijtimoiy jihatdan faol qilib kuyadi. Farobiy komil inson tushunchasini kuyidagicha talqin etadi: Ilmiy bilimlarni egallash va ush bilan barcha, uning uktirishiga ilmiy bilimlar, go'zal xashti harakatlar va axloqiy fazilatlar bilan bezatilgani bo'lishi kerak. Kishining bilimlarga bo'lgan intilishini esa guyo daraxt meva bergani kabi o'z bilim va axloqlari bilan jamiyatga foyda keltirishi lozim. Inson tabiatini tahlil etarkan, shu jumladan uni turli tomonlarini biologik, psixoko-fizologik, psixologik va ijtimoiy-siyosiy jihatlarini karab chikadi. Farobiyning fikricha axloqiy tarbiyaning vazifasi xam xar bir shaxsda foydali. go'zal xatti-harakatlarni shakllantirishdan iboratdir. Farobiy uzining asarlarida ijobiy va salbiy xatti-harakatlarga tavsif beradi. Kishining axloqiy xatti-harakati va xarakterini musulmon ruxoniylari tugma xususiyat deb talqin kildilar, yani kishining yaxshi yoki yomon, aklli yoki nuqsonli, mukammal yoki norosoligi xudodan deb bildilar. Farobiy ukdirdiki, «aklning tugmaligi» aslo inson hayotida qanday bulsa, xuddi shundayligicha tugiladi, degan manoni bildirmaydi. Inson - aqli muxluk, deyilganda, buning manosi u aklli bo'lishiga layokatlidir, lekin inson xuddi shuningdek yomon va yaramas xatti-harakatlariga xam ...