Shaxsning shakllanishi, rivojlanishi va tarbiya

Shaxsning shakllanishi, rivojlanishi va tarbiya Reja: 1.Pedagogikada «odam», «inson», «shaxs» tushunchalari. 2.Shaxsning shakllanishiga ta'sir qiluvchi omillar. Z.Shaxsning shakllanishida faoliyatning yetakchiligi. 4.Shaxsning shakllanishida tarbiya va rivojlanishning bog'liqligi. 5. o'quvchi shaxsning taraqqiyot bosqichlari. 1. Biriinchi masalaning bayoni: Barkamol avlodni tarbiyalash uchun avvalo insonning o'sib, rivojlanib borishi, shaxs bo'lib shakllanishi bilan bog'liq bo'lgan ma'lumotlar haqida fikr yuritish lozim. Shuni etirof etish lozimki ('soizki), shaxsni shakllantirish, rivojlantirish va tarbiyalash xar bir ijtimoiy - ikgisodiy jarayonning obyektiv va subyektiv qonunlari bilan bog'liq. Shaxsning shakllanishi va rivojlanishi murakkab jarayon hisoblanib, u ko'plab ichki va tashqi ta'sirlar omillar orqali ro'yobga chikadi. Insonning shaxs sifatida shakllanishi, rivojlanishini aniklashdan avval «odam», «inson», «shaxs» tushunchalarini ko'rib chikaylik. «Odam» - hayvonot olamining oliy maxsuli. Oliy maxsul ekanligining sababi, u fikrlashi, so'zlash va mehnat qilish qobiliyatiga ega. Mabodo shu xislatlar «odam»da bo'lmasa, u individligicha koladi. Shuning uchun xazrat Alisher Navoiy yozishlaricha: Kim kuchuk birlan xo'tikka kancha kilsa tarbiyat, It bo'lur, eshak bo'lur bo'lmas aslo odami. Ilmiy pedagogik - psixologik nazariyatlarning ta'limotiga ko'ra «odam» individ shaklida dunyoga keladi, individual hayoti davomida anatomik -fiziologik xususiyatlarni ajratish, ko'payishi, kattalashuvi natijasida inson bo'lib voyaga etadi. Diniy akidalarda nakl qilinishicha, «odam»ni Ollox taolo tuproqdan shunday mukammal va go'zal qilib yaratib ko'ydiki, odamga o'zi xam maftun bo'lib kolib, farishta Azozidga. Odam alayxissalomga tazim qilishini buyurdi. Azozil esa: «Men nurdan yaralgan bo'lsam, bu esa tuproqtsan yaratilgan bo'lsa-yu, nega men unga tazim kilar ekanman» deb takabburlikka berilib, Olloxning amrini bajarishdan bo'yin tovlabdi. Shunda Ollox takabburligi uchun^Alshilni«shaytoni lain» deb lanatlab, uni jannatdan kuvib yuborishga amr etibdi. Lekin shaytoni lain shaytonlik qilib, Olloxga yolvorib so'rabdi: «Mening maskani - makonim odamning kon tomirida bo'lsa» Olloxning dargoxi keng emasmi, shaytonning bu iltimosini kabul kilibdi. Odamzotning bazan shayton vasvasalariga berilib qolishi mana shundandir. Karang: A.Ibroximov, X.Sultonov, N.Jo'raev «Vatan tuyg'usi» T, O'zbekiston», 1996 (52-53bet) Bu bir diniy-^akida, lekin xakikatdan uncha uzoq emas. Odam - ijtimoiy jonzot (maxluk) bo'lib, mehnat qurollarini ishlab chikadigan, ularni o'zining yashashi uchun va tashqi muhitga ta'sir ko'rsatishi uchun ishlata oladigan yerdagi jonzotlarning eng oliy ongli organizmlaridan biridir. Odam to'grisida turli xil ta'limot bor. Aristotel uni ijtimoiy, sotsial maxluk (jonzot) desa. Telventsiy tashqi organizmlari, ko'l, oyoqka ega bo'lgan qurol va mehnat anjomlarini ishlata oladigan jonzot deb ta'riflaydi. Odam individual hayoti davomida xotira, sezgi, farosat, tasavvur, iroda, xayol. idrok kabi xususiyatlarga ega bo'ladi, yaxshini yomondan, halolni xaromdan farq qiladi, iffatni, xayoni kadrlaydi. Bu odamning insoniy f azi latlaridir. Demak, odamning rivojlanishi bu yuqorida takidlaganimizdek, organizmning anatomik tuzilishi, fiziologik, psixologik funksiyalar, faoliyat va harakatning miqdor ...